Προς ένα μοντέλο για την πολιτική ενσωμάτωση των μεταναστών

Δέσποινα Παπαδοπούλου

Η εισήγηση αυτή εστιάζει το ενδιαφέρον της στο ζήτημα της πολιτικής ενσωμάτωσης των μεταναστών. Η πολιτική διάσταση της ενσωμάτωσης αποτελεί προτεραιότητα στη συζήτηση για τη μετανάστευση, καθώς η παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων αλλά και η νομιμοποίηση των μεταναστών μπορούν να τους ενεργοποιήσουν θετικά ως προς τη γενικότερη διαδικασία ενσωμάτωσής τους. Οι πολιτικές αποκλεισμού τους, στην αντίθετη περίπτωση, επηρεάζουν τα όποια μέτρα λαμβάνονται στον οικονομικό, στον κοινωνικό και στον πολιτισμικό/θρησκευτικό τομέα.

Σε μια προσπάθεια κωδικοποίησης των βασικών κριτηρίων πολιτικής ενσωμάτωσης των μεταναστών, προτείνεται ένα σχηματικό πρότυπο. Πρόκειται για ένα διάγραμμα του Venn με τρεις τεμνόμενους κύκλους (και με αντίστοιχα αλληλεπικαλυπτόμενα σύνολα) οι οποίοι αναπαριστάνουν ακριβώς τις προϋποθέσεις για την πολιτική ενσωμάτωση των μεταναστών.

Πιο αναλυτικά, ο πρώτος κύκλος ( Διεθνής κοινότητα: δημοκρατικές αρχές, ανθρώπινα δικαιώματα ) αναφέρεται στην ανάγκη προσήλωσης στις δημοκρατικές αρχές και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως αυτά νομιμοποιούνται μέσω διεθνών συμφώνων και συμβάσεων. Οι δημοκρατικές αρχές αφορούν το μετανάστη ως μέρος ενός συνόλου και διασφαλίζουν τη συμμετοχή του σε συλλογικότητες ενώ τα ανθρώπινα δικαιώματα αναφέρονται στο μετανάστη ως άτομο.

Ο δεύτερος κύκλος ( Κράτος: παραχώρηση υπηκοότητας ) αναπαριστά τις υποχρεώσεις του κράτους (χώρα υποδοχής) απέναντι στο μετανάστη προκειμένου για την πολιτική του ενσωμάτωση: την παραχώρηση της δυνατότητας για διπλή υπηκοότητα και μάλιστα σε εύλογο χρονικό διάστημα. Ο θεσμός της υπηκοότητας εξακολουθεί να κατέχει κεντρική θέση στο έθνος-κράτος. Αποτελεί δε ένα θεσμό με νομική, κοινωνική και πολιτισμική διάσταση. Η υπηκοότητα σχετίζεται άμεσα με την ιδιότητα του μέλους της πολιτείας. Άρα η παραχώρησή της αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα διακυβεύματα.

Ο τρίτος κύκλος ( Μετανάστης: διάρκεια παραμονής, βούληση ) αναφέρεται στον ίδιο το μετανάστη. Η διάρκεια παραμονής και η βούλησή του να ενσωματωθεί αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις προκειμένου για την πολιτική ενσωμάτωσή του. Η διάρκεια παραμονής συνδέεται με την ανάπτυξη ποικίλων δεσμών του μετανάστη με τη χώρα υποδοχής ή την περιοχή στην οποία διαμένει ώστε να επιδιώξει συνειδητά την ενσωμάτωσή του.

Η τομή των τριών συνόλων αντιστοιχεί στην αποτελεσματική πολιτική ενσωμάτωση των μεταναστών στη χώρα υποδοχής, ενσωμάτωση που είναι εφικτή μόνο στην περίπτωση που συντρέχουν όλοι οι παράγοντες που αναπτύχθηκαν παραπάνω.