Ιστορικότητα, καθεστώς μετανάστευσης και αυτονομία των μεταναστών στην Ελλάδα

Δημήτρης Παρσάνογλου

Στα πλαίσια της συγκεκριμένης εισήγησης θα συζητηθούν τρεις έννοιες κλειδιά που σχετίζονται με τη μετανάστευση προς την Ελλάδα. Καταρχήν, θα (επαν)εξεταστεί και επανεννοιολογηθεί το ζήτημα της ιστορικότητας της μετανάστευσης, πέρα από τις αυταπόδεικτες και καθολικές παραδοχές περί μετατροπής της Ελλάδας από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής μόλις κατά τη δεκαετία του 1990. Προσεγγίζοντας από την οπτική μάλλον της ιστορικο-κοινωνικής παρά της κυρίαρχης πολιτικής οπτικής το ζήτημα της κινητικότητας στον ιστορικό χώρο του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, θα επιχειρηθεί η ανάλυση της αγροτικής εξόδου και εν γένει των εσωτερικών μεταναστεύσεων , της μετανάστευσης των ετεροχθόνων στο ελληνικό κράτος, των αναγκαστικών μεταναστεύσεων ( immigrations forc e es ) κατά τους πολέμους της περιόδου 1912-1922, καθώς και της «παραγνωρισμένης» μετανάστευσης ξένων εργατών καθ' όλη τη διάρκεια του 19 ου αιώνα και ιδιαίτερα κατά τις απαρχές της εκβιομηχάνισης στη χώρα.

Κατόπιν θα δοθεί το περίγραμμα του σύγχρονου καθεστώτος μετανάστευσης στην Ελλάδα, του συνόλου δηλαδή των πολιτικών και μη πολιτικών που συνιστούν το πλαίσιο καταναγκασμών ( contraintes ) και δυνατοτήτων δράσης των κοινωνικών υποκειμένων που σχετίζονται με το μεταναστευτικό φαινόμενο. Καθεστώς μετανάστευσης που αποτελεί μέρος, βέβαια, του ευρωπαϊκού ρυθμιστικού πλαισίου, του οποίου θα ανιχνευθούν επιγραμματικά οι κατευθύνσεις. Πέρα από τον κοινωνικό αντίκτυπο της νομοθεσίας, θα δοθεί το οικονομικό-εργασιακό πλαίσιο, εντός του οποίου εντάσσεται η μεταναστευτική κινητικότητα.

Τέλος, μέσα από ιστορικά και κοινωνιολογικά παραδείγματα που απορρέουν από την εμπειρική έρευνα που πραγματοποιούμε στον αστικό χώρο της Αθήνας, θα καταδειχθεί η αυτονομία της μετανάστευσης και των μεταναστών, οι στρατηγικές δηλαδή που αναπτύσσουν οι τελευταίοι προκειμένου να οργανώσουν τη ζωή τους στον κοινωνικό χώρο, μέσα αλλά και πέρα από το δεδομένο δομικό πλαίσιο που τους επιφυλάσσεται. Η τελευταία αυτή σχέση μεταξύ μικρο- και μακρο-κοινωνιολογικής οπτικής θα προσεγγιστεί μέσα από το πρίσμα των δυναμικών μετασχηματισμών που παράγονται και συντελούνται μέσω της ύπαρξης και της δράσης των μεταναστών και των οποίων η εμβέλεια απλώνεται στην συνολική κοινωνική μορφολογία της χώρας.