ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «Γεωργία και Περιβάλλον» καταρτίστηκε με τη συνεργασία των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων: Τμήμα Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Αιγαίου, με τα Τμήματα Φυτικής Παραγωγής, Ζωικής Παραγωγής και Ανθοκομίας-Αρχιτεκτονικής Τοπίου (Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας) του ΤΕΙ Ηπείρου. Το Πρόγραμμα άρχισε να λειτουργεί από το ακαδημαϊκό έτος 2003-04, σύμφωνα με τις διατάξεις της Απόφασης 20502/30-5-2003 του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (ΦΕΚ έγκρισης λειτουργίας ΠΜΣ) σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 10 έως 12 του ν. 2083/92 και την ΥΑ 31364/Β7/27-3-2002 στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ (75% Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, 25% Εθνικοί Πόροι), Μέτρο 2.6 «Προγράμματα Προστασίας Περιβάλλοντος και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης», Ενέργεια 2.6.1 «Προγράμματα Προστασίας Περιβάλλοντος και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης», Κατηγορία Πράξεων 2.6.1.στ «Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ)». Το υποέργο ΠΜΣ «Γεωργία και Περιβάλλον» εγκρίθηκε με την υπ΄ αριθμ. πρωτ. 827/28-1-2003 απόφαση της ΕΥΔ/ΕΠΕΑΕΚ και εντάχθηκε στο Μέτρο 2.6 του ΕΠΕΑΕΚ με τίτλο "Περιβάλλον-Νέα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου" με την υπ΄ αριθμό πρωτ. 3590/7-4-2003 απόφαση της ΕΥΔ/ΕΠΕΑΕΚ, με λήξη την 31/08/2006. Στις 30 Αυγούστου 2006, με την υπ΄ αριθμ. 17969/30-8-2006 απόφαση της ΕΥΔ/ΕΠΕΑΕΚ, εγκρίθηκε, κατόπιν σχετικού αιτήματος που προηγήθηκε, η 1η τροποποίηση απόφασης ένταξης πράξης στο μέτρο 2.6 με τίτλο «Περιβάλλον- Νέα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου», στην οποία ορίστηκε η λήξη του υποέργου ΠΜΣ «Γεωργία και Περιβάλλον» την 31/08/2008. Την ευθύνη για την ακαδημαϊκή και διοικητική υποστήριξη του προγράμματος έχει το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Συμμετέχουν επίσης μέλη ΔΕΠ και διδακτικό προσωπικό άλλων Τμημάτων Πανεπιστημίων και ΤΕΙ, επιστήμονες αναγνωρισμένου κύρους με τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος (παρ. 3, άρθρο 12 του Ν 2083/92), επιστήμονες οργανισμών ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων και στελέχη επιχειρήσεων με σημαντική πείρα. Στο πλαίσιο της επέκτασης του φυσικού αντικειμένου και της έγκρισης της 1ης τροποποίησης από την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ εγκρίθηκε συνεργασία και με το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ) τόσο σε διδακτικό προσωπικό όσο και σε υλικοτεχνική υποδομή. Στις 15 Νοεμβρίου 2007, με την υπ΄ αριθμ. 26006/15-11-2007 απόφαση της ΕΥΔ/ΕΠΕΑΕΚ, εγκρίθηκε, κατόπιν σχετικού αιτήματος που προηγήθηκε, η 2η τροποποίηση - επέκταση φυσικού αντικειμένου. Με την Υπουργική Απόφαση 126784/Β7/21-11-2007 (ΦΕΚ 2264/Β΄/27-11-2007) από το ακαδημαϊκό έτος 2007-08 το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών με τίτλο "Γεωργία και Περιβάλλον" λειτουργεί αναμορφωμένο. 

Ο χαρακτήρας του προγράμματος είναι διεπιστημονικός με ιδιαίτερη έμφαση στην Εφαρμοσμένη Οικολογία και την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Γεωργικών Οικοσυστημάτων. Το σύγχρονο περιβαλλοντικό πρόβλημα σε τομείς της οικονομίας όπως η γεωργία (υποβάθμιση γεωργικών εδαφών, αειφόρος διαχείριση των φυσικών πόρων, ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, μείωση βιοποικιλότητας, προϊόντα φυτοπροστασίας) αλλά και η αναγνώριση γεωργικών πρακτικών για τη συντήρηση των φυσικών πόρων ιδιαίτερα στο μεσογειακό περιβάλλον, η εισαγωγή των βιολογικών προϊόντων από τη μια καθώς και η απώλεια πολύτιμου γενετικού υλικού των παραδοσιακών γεωργικών ποικιλιών από την άλλη και η ολοκληρωμένη διαχείριση όλων των υποπροϊόντων της γεωργικής παραγωγής καθιστούν άμεση την ανάγκη πληροφόρησης και έμπειρης γνώσης που θα αντιμετωπίζει τα θέματα σφαιρικά χωρίς μονομέρεια. Οι ανάγκες της σύγχρονης γεωργικής πρακτικής, σύμφωνα με την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 21/414 (Good Agricultural Practice) καθώς και η αυξανόμενη ανάγκη μετατροπής της συμβατικής γεωργίας προς αειφορική ή εναλλακτική επιτάσσουν την εκπαίδευση στελεχών στα παραπάνω θέματα.

Εδώ είναι χρήσιμο να τονιστεί ότι συγκριτικό πλεονέκτημα του ΠΜΣ είναι η μη μονομερής επιστημονική αντιμετώπιση που αφορά μόνο τις δυσμενείς επιπτώσεις της γεωργίας στο περιβάλλον. Η αναζήτηση των ευνοϊκών δράσεων που υπάρχουν από τις γεωργικές δραστηριότητες στο περιβάλλον είναι εξίσου σημαντικές και λιγότερο διαδεδομένες στην επιστημονική κοινότητα. Η βιολογική ποικιλότητα  του ελαιώνα, παρόλο που αναφερόμαστε σ΄ ένα «ανθρωπογενές» οικοσύστημα είναι μεγαλύτερη από ένα φυσικό πευκώνα. Ενώ μονίμως αναφερόμαστε στα «φυσικά» οικοσυστήματα, η Τουρκική κυβέρνηση αναφέρεται στη βιοποικιλότητα και τη γενετική καταγωγή «ήμερων ειδών» όπως η αμυγδαλιά, η αχλαδιά το αμπέλι κ.ά. και προχώρησε σε ειδική χρηματοδότηση από τη World Bank με το ποσό των 11,6 εκατομμυρίων δολαρίων για την βιοποικιλότητα και τη διαχείριση των γεωργικών πόρων. Όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη -το αναφέρει και ο διάσημος ορνιθολόγος Χάλμαν- οι ορυζώνες έχουν γίνει ο παράδεισος των πουλιών. Η Ευρωπαϊκή Ορνιθολογική Εταιρεία σημειώνει ότι πιθανότατα, μετά την απαραίτητη παρουσία των υγροβιοτόπων για την διατήρηση της ορνιθοπανίδας, οι αμέσως επόμενης σημασίας βιότοποι φαίνεται να είναι οι γεωργικές καλλιέργειες. Η Κερκίνη που δεν ήταν τίποτε παραπάνω από ένα αρδευτικό φράγμα εξελίχθηκε μέσα σε εξήντα χρόνια σ' έναν από τους καλύτερους ελληνικούς υγροβιότοπους. Όπως γράφει ο Γάλλος Μπρωντέλ στο έργο του για τη Μεσόγειο "η γη που δεν καλλιεργείται πεθαίνει" και για πολλές περιοχές έχει δίκιο. Η εγκατάλειψη της γεωργίας στα νησιά του Αιγαίου οδήγησε στην αύξηση της διάβρωσης και της απώλειας σημαντικών εδαφικών πόρων. Δυστυχώς μέχρι σήμερα ελάχιστες είναι οι μελέτες οι οποίες αφορούν τη βιολογική ποικιλότητα την οποία περικλείει και στηρίζει η γεωργία. Πολλές είναι οι επιμέρους ποικιλίες μήλων, αχλαδιών, βύσσινων, κερασιών τις οποίες καλλιεργούσαν στο παρελθόν και σήμερα χάνονται είτε γιατί αντικαθίστανται από νέες εισαγόμενες και βελτιωμένες είτε εγκαταλείπονται. Σ΄ ότι αφορά το γενετικό υλικό των λεγόμενων «κηπευτικών» οι απώλειες είναι ανυπολόγιστες. Περίπου το 95% των αναγκαίων σπερμάτων για τις καλλιέργειες ζαρζαβατικών είναι πλέον εισαγωγής. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το ζωικό κεφάλαιο των «αγροτικών» ειδών. Όλα τα παραπάνω στοιχειοθετούν την ανάγκη δημιουργίας του ΠΜΣ έτσι ώστε τα περιβαλλοντικά ζητήματα που πηγάζουν από τη γεωργία να τύχουν νέας ολοκληρωμένης αντιμετώπισης.

Το επιπλέον συγκριτικό πλεονέκτημα του ΠΜΣ είναι η συνδυαστική αντιμετώπιση του προβλήματος / ζητήματος του περιβάλλοντος και της γεωργίας τόσο σε επίπεδο οικολογικής και γεωτεχνικής προσέγγισης όσο και σε επίπεδο τεχνολογικής αντιμετώπισης περιβαλλοντικών προβλημάτων. Η παρουσία τέλος των οικονομικο-κοινωνικών επιστημών καθιστά το Πρόγραμμα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό με τα άλλα μεταπτυχιακά που κινούνται κυρίως στο χώρο των θετικών επιστημών.

Ο προσανατολισμός του ΠΜΣ και οι επιμέρους στόχοι του μπορούν να εξυπηρετηθούν ικανοποιητικά από το υπάρχον ανθρώπινο και υλικό δυναμικό τόσο του Τμήματος Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Αιγαίου, του ΤΕΙ Ηπείρου όσο και του Μεσογειακού Αγρονομικού Ινστιτούτου Χανίων. Η επιλογή συνεργασίας με άλλους επιστήμονες και ερευνητές που δραστηριοποιούνται στον Ελλαδικό χώρο έχει να κάνει με την ενίσχυση της διεπιστημονικότητας και την διάδοση του ΠΜΣ στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο. Η σύνδεση με το επιστημονικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του Αιγαίου και οι προωθημένες ερευνητικές συνεργασίες με Ιδρύματα του εξωτερικού εγγυώνται τις προοπτικές ουσιαστικότερης και αποτελεσματικότερης δράσης στον Αιγαιακό και στον χώρο της Ηπείρου - Δυτικής Ελλάδας (περιοχές με ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης) αλλά και στον ευρύτερο Ελλαδικό και Ευρωπαϊκό χώρο.

 

ΑΠΟΣΤΟΛΗ, ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ

Βασική αποστολή του Προγράμματος  είναι η κατάρτιση / ειδίκευση επιστημόνων με βαθιά και ολοκληρωμένη γνώση των περιβαλλοντικών ζητημάτων που έχουν σχέση με την γεωργική παραγωγή. Οι επιστήμονες αυτοί θα μπορούν να συμμετέχουν στην διαδικασία σύλληψης, διαμόρφωσης και εφαρμογής περιβαλλοντικής γεωργικής πολιτικής καθώς στις δράσεις ολοκληρωμένης διαχείρισης και  βιολογικής διατήρησης των αγροοικοσυστημάτων. Η διατήρηση της παραγωγικότητας των αγροοικοσυστημάτων, η μείωση των ζημιών από τις ανεξέλεγκτες ανθρώπινες επεμβάσεις για την εξασφάλιση μιας δυναμικής και αειφόρου ισορροπίας εισροών και εκροών ενέργειας, με απώτερο στόχο τη διατήρηση της παραγωγής στο διηνεκές αποτελούν τις βασικές αρχές δόμησης του Προγράμματος. Εκτός από τον εμπλουτισμό και την διεύρυνση των δυνατοτήτων που θα αποκτήσουν οι εκπαιδευόμενοι, είναι προφανές ότι θα δημιουργήσουν σημαντικά οφέλη που θα διαχυθούν στον περίγυρο της δραστηριότητας τους.

Η αποστολή του προγράμματος πραγματώνεται μέσα από την ικανοποίηση των παρακάτω στόχων:

Στόχος 1: Η συμβολή στην ανάπτυξη:

·   Της γνώσης των φυσικών και ανθρωπογενών παραμέτρων του Ελλαδικού γεωργικού περιβάλλοντος.
·   Της εγχώριας τεχνογνωσίας διαχείρισης γεωργικών πόρων, γεωργικών αποβλήτων.
·   Την προώθηση της εφαρμογής των ανωτέρω στην αειφόρο χρήση των γεωργικών πόρων της χώρας.

Στόχος 2: Η παραγωγή επιστημονικού δυναμικού, με ολοκληρωμένη αντίληψη των περιβαλλοντικών διεργασιών στα αγροτικά οικοσυστήματα με σκοπό:

·   Τη στελέχωση των οργανισμών δημόσιου και ιδιωτικού τομέα με ειδικευμένο προσωπικό
·   Την εξασφάλιση απασχόλησης υψηλής εξειδίκευσης στην άσκηση δραστηριοτήτων σχετικών με την εκπόνηση και αξιολόγηση μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων που αφορούν τον γεωργικό τομέα, τη διενέργεια ελέγχων ποιότητας του αγροτικού περιβάλλοντος, τη διαχείριση ανθρωπογενών περιβαλλοντικών συστημάτων και την ενημέρωση και επικοινωνία. Η όσμωση της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και έρευνας με τον κοινωνικό περίγυρο είναι μια διαδικασία που αποδίδει μεγάλα αμοιβαία οφέλη. Βοηθά την πανεπιστημιακή κοινότητα να αφουγκραστεί τους προβληματισμούς της κοινωνίας για θέματα που η ίδια ερευνά και θεραπεύει, ενώ από την άλλη συμβάλλει στην ενημέρωση κοινωνικών ομάδων και θεσμοθετημένων οργανισμών για την επιστημονική πρόοδο που συντελείται στα θέματα αυτά.
·   Την κατάρτιση ειδικών επιστημόνων που θα προέρχονται από άλλες χώρες (κυρίως βαλκανικές και Αραβικές χώρες)

Τα κεντρικά ερωτήματα που προκύπτουν αναφορικά με την επίτευξη του στόχου δημιουργίας ανθρώπινου κεφαλαίου είναι τα εξής:

·   Ποια πρέπει να είναι η φυσιογνωμία των μεταπτυχιακών φοιτητών που επιλέγονται;
·   Ποια θα πρέπει να είναι η φυσιογνωμία του προγράμματος σπουδών;
·   Ποια είναι τα μέσα (ανθρώπινοι πόροι, υλικοτεχνική εκπαιδευτική υποδομή, τεχνογνωσία) που πρέπει να χρησιμοποιηθούν;
·   Πως μπορεί να εξασφαλιστεί σε μεσοπρόθεσμη βάση η ανάπτυξη μιας αυτοδύναμης ανθρώπινης και υλικοτεχνικής εκπαιδευτικής υποδομής;

Στόχος 3: Η παραγωγή προϊόντων εφαρμοσμένης έρευνας για το περιβάλλον.

Τα βασικά ερωτήματα που προκύπτουν σε σχέση με τον σχεδιασμό της ερευνητικής πολιτικής του προγράμματος είναι:

·   Ποια είναι τα ερευνητικά πεδία συγκριτικού πλεονεκτήματος για το Τμήμα Περιβάλλοντος;
·   Ποιες πρέπει να είναι οι διασυνδέσεις και συνέργιες με το ερευνητικό έργο άλλων τομέων του Τμήματος του Πανεπιστημίου, ελληνικών ΑΕΙ και ΤΕΙ και ελληνικών και ξένων ερευνητικών ιδρυμάτων;
·   Τι μορφή πρέπει να πάρουν τα προϊόντα της ερευνητικής δραστηριότητας;
·   Ποιες είναι οι διαθεσιμότητες, δυνατότητες και τα κίνητρα που πρέπει να παρέχονται στο επιστημονικό δυναμικό του προγράμματος;
·   Ποιος είναι ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν οι μεταπτυχιακοί φοιτητές στην παραγωγή ερευνητικού έργου;
·   Πόσο αποφασιστική είναι η ζήτηση της τοπικής κοινωνίας για εφαρμοσμένα προϊόντα έρευνας;

Τέλος η ενδυνάμωση του πολλαπλού κοινωνικο-οικονομικού ρόλου τριών ακριτικών εκπαιδευτικών φορέων (Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ΤΕΙ Ηπείρου, Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων) στους ακριτικούς χώρους που αναπτύσσονται σύμφωνα με τις επιταγές και το σκεπτικό της ίδρυσής τους αποτελεί έμμεσο αλλά κυρίαρχο στόχο του ΠΜΣ.

Στόχος 4: Η διάχυση πολιτισμικών αξιών και πληροφοριών σε κοινωνικές ομάδες και θεσμοθετημένους οργανισμούς που εμπλέκονται σε περιβαλλοντικά ζητήματα που αφορούν τη γεωργία.

Η όσμωση της πανεπιστημιακής διδασκαλίας και έρευνας με τον κοινωνικό περίγυρο είναι μια διαδικασία που αποδίδει μεγάλα αμοιβαία οφέλη. Βοηθά την πανεπιστημιακή κοινότητα να αφουγκραστεί τους προβληματισμούς της κοινωνίας για θέματα που η ίδια ερευνά και θεραπεύει, ενώ από την άλλη πλευρά συμβάλλει στην ενημέρωση κοινωνικών ομάδων και θεσμοθετημένων οργανισμών για την επιστημονική πρόοδο που συντελείται στα θέματα αυτά. Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν αναφορικά με την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου:

·   ποιες είναι οι κοινωνικές ομάδες και φορείς που μπορεί να προσεγγισθούν και ποια είναι η θεματική των ενδιαφερόντων τους σχετικά με την γεωργική περιβαλλοντική διαχείριση;
·   ποια είναι τα κατάλληλα εργαλεία με τα οποία το πρόγραμμα, ως επιστημονικός φορέας, μπορεί να επέμβει στον τομέα της διαμόρφωσης περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης σε θέματα που αφορούν το γεωργικό περιβάλλον, αλλά και να πληροφορηθεί ο ίδιος για τα αξιακά συστήματα, τη λειτουργία των θεσμών, τις υπάρχουσες γεωργικές πρακτικές  που διαμορφώνουν το περιβαλλοντικό πρόβλημα στον τομέα της γεωργίας;