ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ

   (Γεωλ.) Ανάγλυφες, αυτοτελείς μορφές της επιφάνειας της Γης, που δημιουργούνται κατά την έξοδο του μάγματος στην επιφάνεια της Γης ή αέριων μειγμάτων, απελευθερώνονται από το μάγμα, εξέρχονται βίαια στην ατμόσφαιρα και συνοδεύονται συνήθως από εκρήξεις.

Α. Τα μέρη του ηφαιστείου.

1. Ηφαιστειακή περιοχή: Η περιοχή γύρω από το κυρίως η., σε ακτίνα περίπου 2 χλμ. Χαρακτηριστικό της περιοχής αυτής είναι η σύσταση των πετρωμάτων της (ηφαιστειακά πετρώματα), κυρίως ασβεσταλκαλικών (πλούσιων σε ασβέστιο), αλκαλικών (πλούσιων σε νάτριο) και καλιούχων (πλούσιων σε κάλιο).

2. Κρατήρας. Το κεντρικό σημείο του ηφαιστειακού σχηματισμού, απ' όπου εξέρχονται τα ηφαιστειακά αναβλήματα, σε υγρή, στερεή ή αέρια μορφή. Οι κρατήρες δεν είναι πάντοτε όμοιοι μεταξύ τους.

    Οι κρατήρες ανάλογα με τη μορφή τους διαιρούνται σε:

α) Κωνοειδείς, όπου ο κώνος του ηφαιστείου ανυψώνεται από τα αποθέματα της λάβας και στην κορυφή κλείνει απότομα προς το εσωτερικό, για να συνδεθεί με τον πόρο.

β) Χοανοειδείς, όπου ο κώνος του ηφαιστείου ανυψώνεται από τα αποθέματα της λάβας, στο εσωτερικό όμως σχηματίζει μία χοάνη, η βάση της οποίας συγκοινωνεί με τον ηφαιστειακό πόρο.

γ) Καλδέρα (λέβητας). Ο τύπος αυτός έχει μεγάλες διαστάσεις και συναντάται στα σύνθετα ηφαίστεια. Σχηματίζεται συνήθως μετά από έντονη διάβρωση του προϋπάρχοντα κρατήρα ή μετά από έκρηξη και διάλυση των κεντρικών σημείων (λεβητοειδής θαλάσσια λεκάνη της Σαντορίνης).

δ) Μaare. Είναι είδος χοανοειδούς μορφής. Το εσωτερικό της χοάνης έχει τέτοια κατασκευή, ώστε να συγκεντρώνει τα νερά της βροχής και να σχηματίζει λίμνη. Π.χ. εκρηξιγενές κοίλωμα στο Άιφελ της Γαλλίας.

3. Κώνος. Δημιουργείται από τη λάβα που στερεοποιείται γύρω από το σημείο της εξόδου της. Συνήθως είναι προσωρινός σχηματισμός, που μεταβάλλεται μετά από μία ηφαιστειακή ενέργεια ή καταστρέφεται μετά από μια βίαιη έκρηξη. Στο κέντρο υπάρχει ο κρατήρας. που

4. Πόρος. Είναι το τμήμα του η. απ' όπου γίνεται η έξοδος του μάγματος από μεγάλα βάθη (πρακτικά άγνωστα στον άνθρωπο), μέχρι την επιφάνεια της Γης. Ο πόρος συνδέει τη μαγνητική εστία με την επιφάνεια της Γης και είναι δυνατό σε όλο το μήκος του να διακλαδίζεται (παρασιτικοί πόροι) και να δημιουργεί δευτερεύοντες κρατήρες και κώνους (παρασιτικούς). Ο σχηματισμός τους συνδέεται με τη δημιουργία του η. και οφείλεται κυρίως στα αέρια που ελευθερώνει η υπόγεια μαγματική εστία και εξέρχονται με μεγάλη πίεση. Αυτό επιβεβαιώθηκε και πειραματικά από το Γάλλο γεωλόγο Ντομπρέ, που δημιούργησε τεχνητούς πόρους σε γρανιτικά πετρώματα από αέρια με τεχνητή πίεση 2.500 περίπου ατμοσφαιρών. Οι διαστάσεις των πόρων (μήκος και πλάτος) είναι διάφορες και συνήθως μεταβάλλονται.

5. Υποηφαιστειακή περιοχή. Είναι η περιοχή ακριβώς κάτω από την ηφαιστειακή, σε αρκετό βάθος, όπου είναι δυνατό να υπάρχει μαγματικό υλικό σε σχηματισμό κοίτης, λακκόλιθου ή σωρού (δευτερεύουσες μαγματικές εστίες).

6. Πλουτώνια περιοχή. Βρίσκεται σε μεγάλο βάθος κάτω από την υποηφαιστειακή και αποτελεί την κύρια μαγματική εστία, που δημιουργεί (και συγχρόνως τροφοδοτεί) τις δευτερεύουσες. Το βάθος των εστιών αυτών δεν είναι ακόμα γνωστό. Θεωρητικά όμως τις τοποθετούμε στη βάση του γήινου στερεού φλοιού. Μέχρι σήμερα κατορθώσαμε να μετρήσουμε το βάθος μόνο μιας τέτοιας δεξαμενής - εστίας: του Κλιουτσέφσκοϊ στην Καμτσάτκα. Συγκεκριμένα ο Γκόρσοφ την τοποθετεί σε βάθος 50-70 χλμ. κάτω από την

επιπες δυνάμεις, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλων ρηγμάτων, εσωτερικών ή εξωτερικών. Οι δυνάμεις αυτές είναι αποτέλεσμα των ρευμάτων μεταφοράς του μάγματος, κυρίως στα επιφανειακά του σημεία, τα ρεύματα μάλιστα μεταφοράς δημιουργούνται από τις μεγάλες διαφορές πίεσης που εμφανίζονται σε διαφορετικά σημεία, όταν διαταραχτεί είτε η ισοστατική είτε η θερμική είτε η υδροστατική ισορροπία. Οι πιέσεις, που επικρατούν στις περιοχές του μάγματος, είναι της τάξης των 20.000 ατμοσφαιρών (κατά μέσο όρο), με αποτέλεσμα το ιξώδες (δηλ. η εσωτερική αντίσταση της τριβής) του ρευστού (λιωμένου) μάγματος είναι περίπου 10²² (δέκα εξάκις εκατομμ.) πουάζ, δηλ. περίπου ένα εκατομμ. φορές μεγαλύτερη από το μόλυβδο (σε κανονικές συνθήκες).

   Στις συνθήκες αυτές οι μηχανικές ιδιότητες του μάγματος, ως ρευστού, είναι πολύ διαφορετικές από εκείνες που γνωρίζουμε για τα κανονικά ρευστά. Συγκεκριμένα το μάγμα συμπεριφέρεται ως στερεό σώμα σε δυνάμεις στιγμιαίες (π.χ. σεισμικά κύματα), ενώ σε δυνάμεις μεγάλης χρονικής διάρκειας συμπεριφέρεται ως υγρό που ρέει (υποχωρεί). Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται μαγματικά ρεύματα, που κινούνται κατά μέσο όρο 10 εκατοστά σ' ένα χρόνο. Με τις συνθήκες αυτές που επικρατούν κάτω από το στερεό φλοιό της Γης, η ηφαιστειότητα (ικανότητα δημιουργίας ηφαιστείων) μιας περιοχής εξαρτάται πλέον από την αντίσταση του γήινου στερεού φλοιού της περιοχής. Οι εσωτερικές διαταράξεις δημιουργούν στο γήινο φλοιό ρήγματα, από τα οποία εξέρχεται το μάγμα στην επιφάνεια (γένεση ηφαιστείου). Χαρακτηριστικό είναι ότι στην περιοχή του ρήγματος το μάγμα αποκτά ακαριαία κανονικές ιδιότητες ρευστού σώματος, λόγω της απότομης μεταβολής των εσωτερικών συνθηκών (μηδενίζεται σχεδόν η πίεση και η θερμοκρασία στην περιοχή του ρήγματος). Η απότομη αυτή μεταβολή έχει ως αποτέλεσμα την έκλυση μεγάλων ποσοτήτων αερίων, που ήταν διαλυμένα στο μάγμα. Πράγματι, έχει αποδειχτεί ότι ο βασικός συντελεστής για τη δημιουργία (έκρηξη) ενός η. είναι η απελευθέρωση αυτών των αερίων.

   Γενικά στη δράση ενός ηφαιστείου διακρίνουμε πέντε φάσεις (καταστάσεις):

1. Ηρεμία (ύπνος, λήθαργος). Τα η. δε βρίσκονται πάντοτε σε κατάσταση ενέργειας (δράσης). Πάντοτε δηλ. μεταξύ δύο διαδοχικών δράσεων υπάρχει ένα χρονικό διάστημα (συνήθως ακανόνιστο), κατά το οποίο η δράση του η. είτε είναι πολύ μικρή είτε δεν υπάρχει καθόλου. Η κατάσταση αυτή λέγεται ηρεμία ή ύπνος ή λήθαργος.

2. Ατμιδική. Είναι η φάση που προαγγέλλει την έκρηξη (δράση) του η. Ακούγονται υποχθόνιοι κρότοι γίνονται δονήσεις, το έδαφος και τα νερά των πλησιέστερων πηγών θερμαίνονται, η φυτική βλάστηση καταστρέφεται, κυρίως όμως παρατηρούνται ατμοί να εξέρχονται από τον κρατήρα του η. και από δευτερεύουσες ρωγμές. Οι ατμίδες είναι μείγμα αερίων, κυρίως υδρατμών, θείου και θειικών αλάτων, θερμοκρασίας 900-1000 βαθμών C.

3. Μέτρια συνεχόμενη εκρηκτική δράση. Παρατηρούνται σεισμικές δονήσεις, που οφείλονται στην άνοδο του μάγματος. Γίνονται εκρήξεις (περιοδικά) και εκσφενδονίζονται κομμάτια λάβας και διάφορα αναβλήματα. Η δράση του η. αρχίζει πλέον να γίνεται καταστρεπτική και πολλές φορές διαρκεί πολλά χρόνια.

4. Εκρηκτική δράση. Μπορεί να παρουσιάσει, ακόμα και στο ίδιο η., διάφορους βαθμούς έντασης. Η έκρηξη συνοδεύεται πάντοτε από ηχητικά και σεισμικά φαινόμενα, ενώ ταυτόχρονα εκτινάσσονται στερεά υλικά αέρια και χύνεται λάβα. Το φαινόμενο είναι θεαματικό, αλλά και καταστρεπτικό ταυτόχρονα. Η ενέργεια που ελευθερώνεται μπορεί να είναι από μερικές εκατοντάδες κιλοβάτ μέχρι χιλιάδες δισεκατομμύρια κιλοβάτ. Ανάλογη είναι και η θερμοκρασία.

  Υποθαλάσσια ηφαίστεια. Κάτω από τις θάλασσες και τους ωκεανούς ο στερεός φλοιός της Γης έχει μικρότερο πάχος. Εξάλλου τα ρήγματα που δημιουργούνται στο φλοιό είναι δυνατό να σχηματιστούν και στους πυθμένες των θαλασσών και των ωκεανών και οπωσδήποτε είναι περισσότερα από τα ρήγματα της ξηράς. Δεν υπάρχει λοιπόν κανένα εμπόδιο, για να σχηματιστεί ένα η. κάτω από την επιφάνεια του νερού. Είναι τα λεγόμενα υποβρύχια ή υποθαλάσσια η. Οι εκρήξεις και γενικά η δράση των η. αυτών είναι δύσκολο και να παρατηρηθεί και να μελετηθεί, αλλά πολλές φορές και να γίνει αντιληπτή. Συνήθως, όταν ο κρατήρας ενός υποβρύχιου η. βρίσκεται σε βάθος 200 - 300 μ., παρατηρούνται στην επιφάνεια του νερού "κυπαρισσοειδείς" πίδακες και σχηματίζονται μικρά και μεγάλα επιφανειακά κύματα (μέχρι 300 - 400 μέτρα ύψος), που λέγονται τσουνάμι (3 - 4 - 1881, Χίος, 4.180 νεκροί).

   Τα αναβλήματα των υποβρύχιων η. είναι τα ίδια με της ξηράς και μπορούν να παρατηρηθούν όλοι οι τύποι των προηγούμενων εκρήξεων. Ο σχηματισμός όμως ηφαιστειακών κώνων και θόλων είναι δύσκολος, γιατί γρήγορα παρασέρνονται και καταστρέφονται από θαλάσσια ρεύματα. Σε μερικές όμως περιπτώσεις σχηματίζονται ολόκληρα νησιά, σκόπελοι και ύφαλοι από τη λάβα των η. αυτών, π.χ. η Σαντορίνη.

  Ενεργά και εσβεσμένα η. Η δράση ενός η. είναι ένα φαινόμενο στο οποίο δε βρέθηκε ποτέ καμία κανονικότητα ούτε κανένα είδος περιοδικότητας. Συνήθως την έκρηξη του η. ακολουθεί μια περίοδος ηρεμίας, που πολλές φορές μπορεί να κρατήσει και αιώνες. Η "αφύπνιση" του η. γίνεται εντελώς ξαφνικά, χωρίς να υπάρχει κανένα προηγούμενο δεδομένο. Τα η. που δρουν σήμερα ή έχουν δράσει στο παρελθόν, έστω και μία μόνο φορά, τα ονομάζουμε ενεργά η. Αντίθετα εκείνα που δεν έχουν δράσει ποτέ και σήμερα και στο παρελθόν (ιστορικοί χρόνοι), τα ονομάζουμε εσβεσμένα (Πόρος, Μήλος, Κίμωλος, Αίγινα, Σουσάκι κ.ά.).

   Ο διαχωρισμός αυτός, που γίνεται ανάλογα με τη δράση των η., δεν έχει γενική ισχύ, είναι άστοχος και αβέβαιος, γιατί σήμερα ο άνθρωπος με τις περιορισμένες γνώσεις του για το υπέδαφος και με τα φτωχά τεχνικά μέσα που έχει στη διάθεσή του, δεν είναι σε θέση να γνωρίσει και να προβλέψει μία ηφαιστειακή δράση ή να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ένα συγκεκριμένο η. δε θα ξαναλειτουργήσει ποτέ ή ακόμα και να στηριχτεί σε ιστορικά δεδομένα για μια τέτοια κατάταξη, π.χ. ο Βεζούβιος μέχρι το 79 μ.Χ. νομιζόταν ως εσβεσμένο η. Η δράση του εκδηλώθηκε πάλι μετά από 1865 χρόνια (1944). Το η. των Μεθάνων στην Ελλάδα θεωρείται ως εσβεσμένο (τελευταία έκρηξη το 282 π.Χ.). Τίποτε όμως δε μας δείχνει ότι δεν πρόκειται να ξαναλειτουργήσει και να θεωρηθεί ως ενεργό. Μεταξύ των ενεργών και των εσβεσμένων η. διακρίνουμε μια ενδιάμεση μορφή, κατά την οποία ένα η. δε βρίσκεται ούτε σε κατάσταση ενέργειας, αλλά ούτε σε τέλεια ηρεμία. Στην περίπτωση αυτή από το η. βγαίνουν συνεχώς ατμοί και αέρια από τον κρατήρα του ή ακόμα και από ρωγμές του εδάφους σε πολλές ηφαιστειογενείς περιοχές.

  Ηφαιστειακά αναβλήματα.

α) Στερεά: 1. Όγκοι: έχουν μέγεθος μέχρι 1 κυβικό μέτρο (βεληνεκές μέχρι 200 μ.). 2. Βολίδες: με διάμετρο μέχρι 20 εκατ. (βεληνεκές μέχρι 1000 μ.). 3. Λιθάρια: με διάμετρο 1 εκατ. (βεληνεκές μέχρι 2.000 μ.). 4. Άμμος: συνήθως πυριτική (βεληνεκές μέχρι 3.000 μ.). 5. Σποδός: δηλ. στάχτη.

β) Υγρά. Λάβα, δηλ. το μάγμα που έχει χάσει τα αέριά του, πριν ακόμη βγει από τον κρατήρα του η. Όταν η λάβα είναι παχύρρευστη (περιέχει πολύ SiΟ₂), φτάνει σε απόσταση από 3 μέχρι 7 χλμ., όταν είναι λεπτόρευστη (περιέχει λίγο SiΟ₂), φτάνει σε απόσταση μέχρι και 20 χλμ.

γ) Αέρια ή ατμίδες. 1. Φουμαρόλες: είναι μείγμα πολλών και διάφορων αερίων, με κύριο συστατικό τους υδρατμούς. Οι όξινες φουμαρόλες έχουν θερμοκρασία 800 βαθμούς C και οι βασικές 200 βαθμούς C. 2. Σουλφατάρες: μείγμα αερίων, με κύριο συστατικό το θειάφι (S). 3. Μοφέτες: μείγμα αερίων με κύριο συστατικό το διοξίδιο του άνθρακα (CΟ₂).

   Γεωγραφική κατανομή των η. στη Γη. Η Διεθνής Ένωση Ηφαιστειολογίας αναφέρει 600 περίπου η., που υπήρξαν ενεργά κατά την ιστορική εποχή. Σήμερα όμως γνωστά ενεργά είναι μόνο 430. Από αυτά τα 275 βρίσκονται στο βόρειο ημισφαίριο και τα 155 στο νότιο. Παρατηρήθηκε ότι τα κυριότερα σημεία (πιο σωστά τα αδύνατα σημεία του φλοιού της Γης), όπου βρίσκονται ηφαίστεια, είναι οι ακτές των μεγάλων ηπείρων, τα κράσπεδα των πτυχώσεων και τα μεγάλα γεωλογικά ρήγματα. Βασικά διακρίνουμε 4 ομάδες, που ονομάζουμε ζώνες, σε όλη την επιφάνεια της Γης.

 Στάμου Παναγ., Στεργίου Αποστ.,

Φυσικό άνοιγμα στην επιφάνεια της γης, από το οποίο κατά καιρούς, βγαίνουν από το εσωτερικό της με ορμή καπνός, φλόγες και διάφορα υλικά στερεά ή σε κατάσταση τήξης ή αέρια.

Το ηφαίστειο αποτελεί φυσικό σχηματισμό του στερεού  φλοιού της γης, με τον οποίο επικοινωνεί η επιφάνεια της γης, με το εσωτερικό της, που βρίσκεται σε διάπυρη κατάσταση . Η επικοινωνία αυτή γίνεται με κάποια ρωγμή ή κάποιον οχετό (μεγάλη τρύπα ), που λέγεται πόρος, ο οποίος φτάνει ως την επιφάνεια, απλός ή διακλαδιζόμενος, και καταλήγει σ’ένα άνοιγμα, που λέγεται κρατήρας.

Κατά τις διάφορες εκρήξεις των ηφαιστείων βγαίνουν στην επιφάνεια και σωριάζονται γύρω από το στόμιο του ηφαιστείου διάφορα υλικά και μ’ αυτόν τον τρόπο το στόμιο αυτό μεγαλώνει συνεχώς σε ύψος. Έτσι , σχηματίζεται ένας κώνος, που ονομάζεται ηφαιστειακός κώνος.

Η άνοδος στην επιφάνεια της γης , μέσο του ηφαιστειακού πόρου, υλικών σε στερεά, ρευστή ή αέρια κατάσταση, που προέρχονται από τα έγκατα της γης, ονομάζεται ηφαιστειακή έκρηξη.

Οι ηφαιστειακές εκρήξεις διακρίνονται σε πλουτώνειες ή ενδογήινες και σε επιφανειακές. Οι επιφανειακές πάλι διακρίνονται σε εκρήξεις μεγάλης έκτασης ρηγματικές ή γραμμικές και εκρήξεις πόρων.

Τα ηφαίστεια, εξαιτίας των εκτεταμένων αποτεσμάτων τους και της μικρής, συχνά σχεδόν στιγμιαίας, διάρκειάς τους προκαλούν στον άνθρωπο τη μεγαλύτερη εντύπωση απ ‘όλα τα γεωλογικά φαινόμενα .

           Συνήθως, η δράση ενός ηφαιστείου δεν αρχίζει απότομα, αλλά προηγούνται ορισμένα προειδοποιητικά σημάδια.

Το έδαφος, π.χ. γύρο από το ηφαίστειο γίνεται θερμότερο, πολλές πήγες ή πηγάδια στερεύουν, βγαίνουν αναθυμιάσεις από το έδαφος, ακούονται υποχθόνιοι κρότοι όμοιοι με μακρινές βροντές και κεραυνούς , το έδαφος αρχίζει να τρέμει γύρω από το ηφαίστειο ( ηφαιστειογενείς σεισμοί) κ.ά.

Κατά την έκρηξη, σύννεφα υδρατμών και στάχτη εκσφενδονίζονται σε μεγάλα ύψη στον αέρα . Συχνά , οι υδρατμοί συμπυκνώνονται σε βροχή, που πέφτει  καταρραχτώδης γύρο από το ηφαίστειο . Οι ποσότητας της στάχτης , πού εκσφενδονίζεται ψηλά , είναι συχνά τόσο μεγάλες, ώστε σαν μαύρα σύννεφα σκιάζουν και κρύβουν εντελώς τον ήλιο . Κατά την περίφημη έκρηξη, π.χ. του Βεζούβιου, το 79 μ.Χ., η ποσότητα της στάχτης, που εκσφενδονίστηκε, ήταν τόσο μεγάλη, ώστε έκανε την ατμόσφαιρα ολοσκότεινη, σαν να ήταν μεσάνυχτα, σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από τον κρατήρα.

Πολλές φορές, η στάχτη αυτή μεταφέρεται από τον αέρα σε μεγάλες αποστάσεις. Παράδειγμα η στάχτη από το ηφαίστειο Κρακατόα, που έκαμε το γύρο της γης. Εκτός από τη στάχτη, εκσφενδονίζονται μέσ’ από τον κρατήρα του ηφαιστείου και μεγάλες ποσότητες από διάπυρα κομμάτια πετρωμάτων, τα οποία ξεκολλούν από τα τοιχώματα του κρατήρα. Αυτά λέγονται μύδροι ή βολίδες. Μερικά έχουν το μέγεθος γροθιάς, αλλά είναι μικρότεροι και λέγονται λιθάρια κι άλλα πολύ μεγάλα που προέρχονται από μερική καταστροφή του κρατήρα. Η εκσφενδονιστική δύναμη των ηφαιστείων είναι τεράστια. Πολλές φορές, οι μύδροι που πετάγονται φτάνουν σε ύψος των 2.000 ή και 3.000 μ.

Το συνηθέστερο όμως υλικό, που βγαίνει από τα ηφαίστεια, είναι η λάβα, μια μάζα ρευστή και διάπυρη, που προέρχεται από λιωμένα στο βάθος της γης πετρώματα. Κυλά σαν κόκκινος χείμαρρος έξω από τα χείλη και καθώς κατεβαίνει προς τα κάτω, καίει ό,τι βρεθεί στο δρόμο της. Η ρευστότητά της εξαρτιέται από το είδος των λιωμένων πετρωμάτων, που την αποτελούν και η ταχύτητά της από την κλίση του εδάφους, πάνω στο οποίο κυλά . Σε ορισμένες περιπτώσεις έχει παρατηρηθεί να κυλά με ταχύτητα 8 μέτρα το δευτερόλεπτο.

Οι φλόγες, που πετιούνται από το στόμιο του ηφαιστείου, οφείλονται στην ανάφλεξη ορισμένων αερίων, που ξέφυγαν την οξείδωση μέσα στον πόρο του ηφαιστείου, όπως υδρογόνου, υδρόθειου, υδρογονανθράκων κ.α. Τα πυκνά πάλι σύννεφα, που σχηματίζονται πάνω από το  ηφαίστειο, αποτελούνται κυρίως από υδρατμούς, αλλά και από μονοξείδιο του άνθρακα, άζωτο, μεθάνιο, υδρογόνο κ.α.

Η γεωγραφικά εξάπλωση των ηφαιστείων είναι, γενικά, ακανόνιστη. Πάντως, μεγαλύτερα και περισσότερα ηφαίστεια βρίσκονται κατά μήκος των ακτών του Ειρηνικού Ωκεανού και σχηματίζουν γύρω του ένα στεφάνι, που ονομάζεται πύρινος στέφανος του Ειρηνικού.

Τα ηφαίστεια διακρίνονται σε ενεργά και σε σβησμένα.

Ενεργά ηφαίστεια ονομάζονται τα ηφαίστεια, που έχουν παρουσιάσει έκρηξη κατά τους ιστορικούς χρόνους , δηλ. από το 500-600 π.χ. κι έπειτα . Ένα ενεργό ηφαίστειο μπορεί να γίνει σβησμένο , έπειτ’ από μακριά περίοδο δράσης. Η μετατροπή του σε σβησμένο γίνεται με το φράξιμο (βούλωμα)  του κρατήρα του με συμπαγή υλικά.

Πάνω στη γη υπάρχουν περίπου 30 ενεργά ηφαίστεια. Τα πιο πολλά  απ’ αυτά είναι υποθαλάσσια, τα λιγότερα μεσογειακά. Στην Ελλάδα, ενεργό ηφαίστειο είναι της Θήρας (Σαντορίνης ). Στην  Ιταλια, ο Βεζούβιος και η Αίτνα.

Σβησμένα ηφαίστεια ονομάζονται τα ηφαίστεια, που δεν έδωσαν σημεία δράσης από τους ιστορικούς χρόνους κι έπειτα . Το αντίθετο δηλ. από τα ενεργά . Συχνά όμως συμβαίνει ένα ηφαίστειο, που τι νόμιζαν σβησμένο, να γίνει ξαφνικά ενεργό. Αυτό συνέβη με το Βεζούβιο στην Ιταλία, ο οποίος ως το79 μ.Χ.  θεωρούνταν ως σβησμένο ηφαίστειο.

Όταν τα ηφαίστεια δεν ενεργούν, λένε ότι βρίσκονται σε ( υπνώττουσα )  ή ληθαργική κατάσταση .

Τα σβησμένα ηφαίστεια στη γη είναι πάρα πολλά. Στην Ελλάδα σβησμένα ηφαίστεια είναι των Μεθάνων, της Αίγινας, της Πάρου, της Μήλου, της Νισύρου κ.ά.

    Τακτικός Αριστ.