ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ & ΦΩΝΗΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗΣ*

Α. ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ: εισαγωγικά σχόλια

Η λογική της μεταγραφή συνδέεται με τη δυνατότητα που μας δίνει: 1) να καταγράψουμε σε αδρές γραμμές τους ήχους που έχουν διαφοροποιητική (διακριτική) λειτουργία σε ένα συγκεκριμένο γλωσσικό σύστημα (πρβλ. φωνολογία) και, στη συνέχεια, 2) να καταγράψουμε τη φωνητική δομή μας γλώσσας αναπαριστώντας έτσι με λεπτομέρεια την ακριβή προφορά της (πρβλ. φωνητική). Η μεταγραφή (κάθε είδους) είναι οικουμενικός τρόπος αναπαράστασης και γίνεται με τη χρήση ειδικών συμβόλων εμπνευσμένων από τα υπάρχοντα αλφάβητα (κυρίως το λατινικό και το ελληνικό, βλ. ΔΙΕΘΝΕΣ ΦΩΝΗΤΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ)

Β. ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ[1]

/ìtan ènas ìsixos ànθropos | ti borùse na kàni || aftò skeftòtan vγènodas apò to nosokomìo metà ti vàrδia tu || perpatùse plài stis neradziès || ènas ìsixos ànθropos xorìs ksespàsmata | aftì tin ikòna ìxe γia ton eaftò tu || ùte ìpsos ùte vàθos || arkì na min ton piràksis || na min tu patìsis ton kàlo || afìste ta pròvata stus tsopànus | kàti ìksere o patèras tu || o kaθènas ti δulià tu/
 

Δ. ΦΩΝΗΤΙΚΗ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ[2]

[ìtan ènas ìsixos ànθropos | ti borùse na kàni || aftò sk’eftòtan vγ’èno⁽ⁿ⁾das apò to nosokomìo metà ti vàrδià tu || perpatùse plàj stiz neradzjès || ènas ìsixos ànθropos xorìs ksespàzmata | aftì tin ikòna ìx’e γ’a ton eaftò tu || ùte ìpsos ùte vàθos || ark’ì na min do^(m) biràksis || na min du patìsis to^(N)[3] gàlo || afìste ta pròvata stus tsopànus | kàti ìksere o patèras tu || o kaθènas ti δul’à tu]

Ε. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Χρησιμοποιούμε πλάγιες γραμμές /…/  για να δηλώσουμε τη φωνημική / φωνολογική μεταγραφή.
2. Χρησιμοποιούμε αγκύλες πλάγιες [ … ] για να δηλώσουμε τη φωνητική μεταγραφή.
3. Ειδικότερα και στις δύο περιπτώσεις χρησιμοποιούμε τα εξής αντί για σημεία στίξης:

Α) αντί για τελεία, ερωτηματικό, θαυμαστικό βάζουμε || (στο τέλος δεν βάζουμε τελεία, απλά κλείνουμε το κείμενοι αναλόγως με πλάγια γραμμή ή αγκύλη.

Β) αντί για κόμμα, άνω τελεία ή παύλα βάζουμε  |

4.  Ειδικά για τα νέα ελληνικά, θα πρέπει κανείς να δώσει προσοχή στα εξής γράμματα του αλφαβήτου που ο ήχος τους αναπαριστάται είτε με ένα μόνο στοιχείο (ενώ είναι διγράμματα στην ελληνική ορθογραφία), είτε με συμφωνικά συμπλέγματα (ενώ είναι απλά γράμματα στην ορθογραφία):

<μπ>           à            /b/

<ντ>            à            /d/

<γκ>           à            /g/

<ξ>             à            /ks/

<ψ>            à           /ps/

<τσ>            à           /ts/

<τζ>             à          /dz/

5. Στα ελληνικά υπάρχει (θεωρητικό και πρακτικό) πρόβλημα με το status του j, όπως αναφέρεται και στο βιβλίο σας. Όμως, προσωπικά, υιοθετώ την εξής πρακτική λύση:
1. Αντί να θεωρώ ότι το [j] είναι άλλοτε αλλόφωνο του /γ/ και άλλοτε του /i/ (όπως προκύπτει ιστορικά από την αλλαγή του «ιατρός» σε «γιατρός», κλπ.), αποφασίζω ad hoc ότι είναι ΜΟΝΟ αλλόφωνο του /i/. Συνεπώς,
2.  Ότι γράφεται ορθογραφικά στα ελληνικά με «γ» ΔΕΝ μπορεί να είναι φωνολογικά /i/. Έτσι απλουστεύεται η μεταγραφή μας (εφόσον το j δεν μπορεί να εμφανίζεται παρά ΜΟΝΟ στο φωνητικό επίπεδο) και έτσι έχουμε, π.χ.
3. «γιατρός»       à            /γiatròs/         à            [γ’atròs]

«άδειος»     à            /àδios/           à            [àδjos]           

«ήλιος»       à            /ìlios/             à            [ìl’os]

«μάτια»       à            /màtia/         à            [màtja]

«χάπια»       à            /xàpia/         à            [xàpja]

Προσέξτε ότι ΔΕΝ μπορούμε να έχουμε το j μετά από ουρανικοποιημένο φθόγγο που συμβολίζεται με την διακριτική απόστροφο  (δηλ. τα n’, l’, k’, g’, x’, γ’), κι αυτό γιατί η απόστροφος ισοδυναμεί με το j.

* Αυτές οι οδηγίες καθώς και τα σύμβολα αφορούν μόνο τις ανάγκες του εισαγωγικού μαθήματός μου στην γλωσσολογία και σε καμία περίπτωση δεν προτείνονται ως σοβαρές λύσεις με γενικότερη εφαρμογή.