ΛΕΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

 

Α. Συνθήκες επιτυχίας (κατά Searle)

Στον παρακάτω πίνακα συγκρίνονται αναλυτικά οι συνθήκες επιτυχίας για παρακλήσεις ή αιτήματα και προειδοποιήσεις.

 

Συνθήκες

Παράκληση / αίτημα

Προειδοποίηση

Λογικό περιεχόμενο

Μελλοντική πράξη Π του ακροατή (Α)

Μελλοντικό γεγονός Γ

Προπαρασκευαστική συνθήκη
  1. ο Ο πιστεύει ότι ο Α μπορεί να κάνει την Π
  2. Δεν είναι προφανές ότι ο Α θα έκανε την Π χωρίς να του ζητηθεί
  1. ο Ο νομίζει ότι το Γ θα συμβεί και ότι δεν συμφέρει τον Α
  2. o O νομίζει ότι δεν είναι προφανές στον Α ότι θα συμβεί το Γ

Συνθήκη ειλικρινείας

ο Ο θέλει να κάνει ο Α την Π

 ο Ο πιστεύει ότι το Γ δεν συμφέρει τον Α

Ουσιαστική συνθήκη

Μετράει ως προσπάθεια του Ο να ωθήσει τον Α να κάνει την Π

Μετράει ως δέσμευση ότι το Γ δεν συμφέρει τον Α

 

Β. Η ταξινόμηση των λεκτικών πράξεων κατά τον Searle

Κατά τον Searle υπάρχουν μόνο πέντε βασικά είδη λεκτικών πράξεων:

  1. Βεβαιωτικές / αποφαντικές ή δηλωτικές (assertives / representatives): με τις οποίες ο ομιλητής δηλώνει, ισχυρίζεται και γενικά αναλαμβάνει την ευθύνη για την αλήθεια του περιεχομένου της πρότασης που εκφωνεί. Περιγράφουν μια κατάσταση πραγμάτων. Παραδείγματα: δηλώσεις, ισχυρισμοί, συμπεράσματα, κλπ. Αυτό είναι ένα γερμανικό αυτοκίνητο. Ο Γιάννης έκλεψε την τσάντα μου.
  1. Κατευθυντικές (directives): με τις οποίες ο ομιλητής προσπαθεί να κατευθύνει (πείσει, ωθήσει) τον ακροατή να κάνει ή να μην κάνει κάτι. Παραδείγματα: παρακλήσεις, παραγγελίες, προσκλήσεις, διαταγές, προτάσεις, κλπ. Μπορείς να κλείσεις το παράθυρο; Έλα μέσα να σε δω. Φέρε μου νερό.
  1. Δεσμευτικές (commissives): με τις οποίες ο ομιλητής δεσμεύεται (αναλαμβάνει την υποχρέωση) να κάνει μελλοντικά ο ίδιος κάτι. Παραδείγματα: υποσχέσεις, απειλές, προσφορές, κλπ. Θα σε πάω σινεμά αύριο. Θα σε απολύσω αν αργήσεις ξανά. Θέλεις κάτι να πιεις;
  1. Εκφραστικές (expressives): με τις οποίες ο ομιλητής εκφράζει τα συναισθήματα και τη στάση του. Παραδείγματα: συγχαρητήρια, έπαινοι, συλλυπητήρια, απολογίες, παράπονα, κλπ. Το γεύμα ήταν εξαιρετικό. Λυπάμαι ειλικρινά για ότι συνέβη. Μπράβο σου, Μαρία! Κρίμα που δε θα έρθεις.
  1. Διακηρυκτικές (declarations): οι οποίες θεωρείται πως επιφέρουν μια συγκεκριμένη αλλαγή στην τάξη πραγμάτων στο περιβάλλον (τον κόσμο). Παραδείγματα: διορισμοί, βαπτίσεις, καταδίκες, απολύσεις, κλπ. Σε διορίζουμε πρόεδρο. Απολύεσαι! Καταδικάζεσαι σε 3 χρόνια φυλάκιση.

 Γ. Έμμεσες λεκτικές πράξεις

Ο όρος αναφέρεται σε περιπτώσεις που επιτελείται έμμεσα μια προσλεκτική πράξη μέσω της (άμεσης) επιτέλεσης μιας άλλης. Γενικά μιλώντας υπάρχει στενή σχέση μεταξύ του γραμματικού τύπου των προτάσεων και της χαρακτηριστικής χρήσης τους. Έτσι, συνήθως:

ΕΙΔΟΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΡΗΣΗ

Καταφατική

Δήλωση

Ερωτηματική

Ερώτηση

Αρνητική

Άρνηση

Προστακτική

Προσταγή

 Κοιτάξτε όμως τα παρακάτω παραδείγματα:

  1. Ξέρεις να αλλάζεις λάστιχα;

Α. Ερώτηση που αφορά την ικανότητα του ακροατή (άμεσα)

Β. Παράκληση (έμμεσα)

  1. Που είναι το συρραπτικό;

Α. Ερώτηση σχετικά με τη θέση του συρραπτικού (άμεσα)

Β. Παράκληση (έμμεσα)

Γ. Κατηγορία (έμμεσα)

 Επίσης, εξετάστε τους πολλούς έμμεσους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να ζητήσουμε από κάποιον να κλείσει την πόρτα:

  1. Θέλω να κλείσεις την πόρτα.
  2. Θα σου ήμουν υπόχρεος αν έκλεινες την πόρτα.
  3. Μπορείς να κλείσεις την πόρτα;
  4. Θα ήταν δυνατόν να κλείσεις την πόρτα;
  5. Θα μπορούσες ίσως να κλείσεις την πόρτα;
  6. Δεν κλείνεις την πόρτα (σε παρακαλώ);
  7. Θα σε πείραζε πολύ να κλείσεις την πόρτα;
  8. Θα σου ήταν πολύ δύσκολο να κλείσεις την πόρτα;
  9. Θα έπρεπε να κλείσεις την πόρτα.
  10. Δε θα ήταν καλύτερα να κλείσεις την πόρτα;
  11. Μπορώ να σου ζητήσω να κλείσεις την πόρτα;
  12. Λυπάμαι που θα πρέπει να σου ζητήσω να κλείσεις την πόρτα.
  13. Μήπως ξέχασες την πόρτα;
  14. Κάνε μου τη χάρη και κλείσε την πόρτα (σε παρακαλώ).
  15. Μπάζει!
  16. Θα πουντιάσουμε!

 

Δ. Παραδείγματα προσλεκτικών ρημάτων

Αιτούμαι, αναγνωρίζω, αποδέχομαι, απαγορεύω, ανακοινώνω, απαιτώ, αναγορεύω, απολογούμαι, απολύω, αποβάλω, αρνούμαι, απορρίπτω, αποκηρύσσω, απορρίπτω, αναφέρω, αποσύρω, ανακαλώ, βαπτίζω, δηλώνω, διατάζω, δωρίζω, διορίζω, επαινώ, ενίσταμαι, επιβεβαιώνω, εξουσιοδοτώ, εκτιμώ, εξαιρώ, εγγυούμαι, επιτρέπω, ειδοποιώ, ευχαριστώ, ζητώ, ικετεύω, ισχυρίζομαι, κρίνω, καταδικάζω, καταργώ, κατηγορώ, κηρύσσω, καθοδηγώ, καλώ, καταθέτω, λέω, μαντεύω, ορκίζομαι, ονομάζω, παραινώ, πληροφορώ, προσφέρω, προσκαλώ, προκαλώ, προβλέπω, παραδέχομαι, παρακαλώ, προειδοποιώ, παραχωρώ, προσλαμβάνω, παραγγέλλω, προγράφω, παραιτούμαι, περιγράφω, προτείνω, παροτρύνω, ρωτώ, συστήνω, στοιχηματίζω, συλλυπούμαι, συμβουλεύω, συγχαίρω, συμφωνώ, συγχωρώ, υποβάλλω, υποθέτω, υπόσχομαι.