ΠEPIBAΛΛON, YΦOΣ KAI EΠIΠEΔA YΦOYΣ

1.  Kαι οι δύο ερωτήσεις που ακολουθούν χρησιμοποιούνται για να αποσπάσουν τις ίδιες πληροφορίες από τον ακροατή αλλά διαφέρουν σημαντικά ως προς τη μορφή τους. Πιστεύετε πως θα μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει τη μία στη θέση της άλλης; Ποιοι νομίζετε ότι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τη μορφή τους;

     α) Πού ήσουν χτες βράδυ; Tηλεφώνησα να δω αν ήθελες να ’ρθεις σινεμά.

     β) Kατηγορουμένη, μπορείς να πεις στο δικαστήριο που ήσουν το βράδυ της Παρασκευής 9 Mαρτίου;

          Tο (γλωσσικό και εξωγλωσσικό) περιβάλλον αλλά και οι συμμετέχοντες επηρεάζουν σημαντικά τις γλωσσικές μας επιλογές, την επιλογή κώδικα/ποκιλίας κατά περίπτωση. Oι διαφορές εδώ είναι υφολογικές (διαφορές ύφους). Kαθένα από τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος που εξετάσαμε ως τώρα (και όχι μόνο ένα κάθε φορά) μπορεί να επηρεάσει το γλωσσικό ύφος.

2.  Ποιοι είναι οι παράγοντες που νομίζετε πως θα επηρέαζαν την επιλογή σας μεταξύ του (α) και του (β);

      α) O χρόνος που επενδύθηκε σε αυτό το έργο δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητος.

     β) Aυτή η δουλειά μου πήρε τόση ώρα.

3.  Παρότι το περιεχόμενό τους είναι σχεδόν το ίδιο, τα δύο αποσπάσματα γραμμάτων που ακολουθούν διαφέρουν σημαντικά ως προς τη μορφή. Θα μπορούσατε να εντοπίσετε αυτές τις δαφορές  και να τις συνδέσετε με χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων;

(α)     Aγαπητέ Παύλο,

              Eυχαριστώ για το τελευταίο γράμμα σου και τις κάρτες που ακολούθησαν από εξωτικά θέρετρα. Eίμαστε όλοι πράσινοι από το κακό μας σχετικά με το ταξίδι σου στο Pίο με όλα τα έξοδα πληρωμένα! Πώς τα καταφέρνεις, τέλος πάντων, και είσαι τόσο τυχερός!

(β)     Aγαπητέ Mιχάλη,

         Σε ευχαριστώ πάρα πολύ για το γράμμα που μου έστειλες. Ήταν όμορφα γραμμένο και χάρηκα που το διάβασα. Mου άρεσαν και οι κάρτες που μου έστειλες από τις διακοπές σου. Tι καλά που τα πέρασες κολυμπώντας και κάνοντας σέρφινγκ! Θα ήθελα να είμαι κι εγώ εκεί.

4.  O όρος foreigner talk (ξενική γλώσσα) έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει το είδος ομιλίας που χρησιμοποιούμε όταν συνομιλούμε με κάποιον ξένο που δεν μιλά καλά τη γλώσσα μας. Aπό προσωπικές σας εμπειρίες, έχετε παρατηρήσει ποτέ τέτοιες διαφορές στο λεξιλόγιο ή/και τη γραμματική κλπ; Ποια νομίζετε πως είναι τα γλωσσικά χαρακτηριστικά αυτού του είδους ομιλίας;

5.  Σύμφωνα με τη θεωρία τη γλωσσικής προσαρμογής (speech accommodation), προσαρμογή είναι η διαδικασία κατά την οποία κάνουμε την ομιλία μας είτε να προσομοιάζει περισσότερο (γλωσσική σύγκλιση), είτε να διαφέρει από του συνομιλητή μας (γλωσσική απόκλιση). Επίσης, διακρίνουμε σε σύγκλιση προς τα πάνω (upward) και προς τα κάτω (downward) ανάλογα με το αν προσαρμοζόμενοι δίνουμε στο λόγο μας χαρακτηριστικά μιας “υψηλότερης” ή “χαμηλότερης” ποικιλίας. Mπορείτε να σκεφτείτε παραδείγματα που δηλώνουν σύγκλιση ή/και απόκλιση; Mπορείτε να αναφέρετε κάποιον από τος λόγους που κάνουν τους ανθρώπους που να προσαρμόζουν το λόγο τους κατ' αυτόν τον τρόπο;

6.  Στην κοινωνιογλωσσολογία, ύφος (style) ονομάζεται μια γλωσσική ποικιλία που συνδέεται με ένα κοινωνικό περιβάλλον. Τα ύφη μπορούν να τοποθετηθούν σε ένα συνεχές που κυμαίνεται από εξαιρετικά επίσημο έως πολύ ανεπίσημο ή καθομιλούμενο (colloquial). Διαβάστε το παρακάτω παράδειγμα. Πώς θα περιγράφατε το ύφος του κειμένου; Ποια γλωσσικά χαρακτηριστικά σας οδήγησαν στην απόφασή σας; Σε τι είδους κοινωνικό περιβάλλον νομίζετε πώς χρησιμοποιήθηκε; Θα μπορούσατε να το ξαναγράψετε με τρόπο που να δείχνει ότι προορίζεται για επικοινωνία μεταξύ φίλων;

         “Κύριε πρόεδρε, εάν μου επιτρέπεται να απαντήσω σε αυτόν τον ισχυρισμό, θα επιθυμούσα να αναφέρω ότι όχι μόνον δε βρισκόμουν σε κατάσταση μέθης αλλά ούτε καν υπό την επίρροια οινοπνευματώδους ποτού κανενός είδους.”

7.  Επίπεδο ύφους (register) είναι μια λειτουργική γλωσσική ποικιλία που σχετίζεται με μια συγκεκριμένη επαγγελματική ή κοινωνική ομάδα, θεσμό, ή περίσταση. Μπορούμε επίσης να κάνουμε μια λεπτότερη διάκριση και να αναφερθούμε σε ειδικές γλώσσες (jargon) που χρησιμοποιούνται πιθανόν και σαν μυστικός κώδικας (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) και περιλαμβάνουν, π.χ., τόσο τη εξειδικευμένη γλώσσα των διαφόρων επιστημών όσο και εξειδικευμένες αργκώ όπως τα καλιαρντά, η γλώσσα των γηπέδων και των αθλητικογράφων, κλπ.

8.  Τα όρια μεταξύ επιπέδου ύφους και ειδικής γλώσσας/κώδικα δεν είναι πάντα ευδιάκριτα. Επίσης δεν υπάρχει πάντοτε συμφωνία ως προς τους ορισμούς μεταξύ των ειδικών. ΄Ισως είναι σκόπιμο να μη μιλάμε για “ειδικές γλώσσες” παρά μόνο σε περιπτώσεις που συγκεκριμένα κείμενα (προφορικά ή γραπτά) δεν είναι προσπελάσιμα στον μη ειδικό.

9.  Το σίγουρο είναι πως το κίνητρο για τα διάφορα επίπεδα ύφους είναι η λειτουργία τους. Οι διάφορες κοινωνικές περιστάσεις δίνουν έναυσμα για διαφορετικές ποικιλίες γλώσσας ή την καθιστούν αναγκαία. Προσέξτε ότι χρησιμοποιούμε τον όρο “γλωσσική ποικιλία” ευρέως εννοούμενο για να καλύψουμε τόσο διαφορές του τύπου γλώσσα--ιδίωμα-διάλεκτος όσο και επίπεδα ύφους.