Περιεχόμενο μαθήματος: Στο συγκεκριμένο σεμινάριο επιχειρούμε να εξετάσουμε τους τρόπους με τους οποίους η ιστορία του φύλου και η ιστορία της σεξουαλικότητας εγκολπώνονται την προβληματική της χωρικότητας και πώς εντέλει συνομιλούν με το παράδειγμα της «χωρικής στροφής» ειδικότερα, και την αστική ιστορία (urban history) γενικότερα. Το ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στη διαπλοκή του φύλου, της σεξουαλικότητας και του χώρου στο αστικό ευρωπαϊκό και αμερικανικό περιβάλλον του 19ου και 20ού αιώνα.
Η ανανέωση του ενδιαφέροντος της ιστορίας για το χώρο συντελέστηκε στο πλαίσιο της «γλωσσικής στροφής» και της συζήτησης περί ταυτοτήτων. Μέσα από αυτούς τους δρόμους η κοινωνική ιστορία συναντήθηκε με την πολιτισμική γεωγραφία. Υποστηρίχθηκε ότι οι ταυτότητες του φύλου, της τάξης, της φυλής, της σεξουαλικότητας, της ηλικίας και της εθνοπολιτισμικής ομάδας συγκροτούνται ιστορικά σε σχέση, μεταξύ άλλων, και με συγκεκριμένους τόπους καθώς και σε σχέση με ποικίλες, αμφισβητούμενες και συχνά συγκρουσιακές εννοιολογήσεις, όπως του «μέσα» και του «έξω», του «δημόσιου» και του «ιδιωτικού», της «εδαφικότητας», του «τοπίου» και του «συνόρου». Παράλληλα, εννοιολογήσεις του «χώρου» και του «τόπου» επηρεάζουν αποφασιστικά το χαρακτήρα και τη λειτουργία της εξουσίας, την πολιτισμική παραγωγή και την κοινωνική εμπειρία.
Το ενδιαφέρον για τη χωρικότητα των κοινωνικών σχέσεων και στην προκειμένη περίπτωση για τις έμφυλες σχέσεις το συναντάμε στο δεύτερο κύμα του φεμινισμού. Στο πλαίσιο της ιστορίας των γυναικών και του φύλου έχει υποστηριχτεί ότι η οικία, ο χώρος εργασίας, το προάστιο και η πόλη είναι με έμφυλο τρόπο οργανωμένα. Την τελευταία δεκαπενταετία οι ιστορικοί των γυναικών και του φύλου επηρεασμένες/οι από την ιστορική και πολιτισμική γεωγραφία και από την ανθρωπολογία έχουν προβληματοποιήσει το κανονιστικό έμφυλο σχήμα των χωριστών σφαιρών «δημόσιο/ιδιωτικό», διερευνώντας τους τρόπους με τους οποίους άνδρες και γυναίκες χρησιμοποιούν και σημασιοδοτούν τους χώρους της καθημερινότητας, αμφισβητώντας πολλές φορές τα νοήματα των κρατικών μηχανισμών και της εξουσίας. Επιπλέον, επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στην έννοια του «σωματοποιημένου χώρου», που από τη μια μας βοηθά να ξεπεράσουμε το δυϊσμό μεταξύ αναπαραστάσεων και υλικών πλευρών του ζητήματος σώμα-χώρος και από την άλλη υπογραμμίζει τη σημασία του σώματος ως φυσικής και βιολογικής οντότητας, ως βιωμένης εμπειρίας και ως πεδίου εμπρόθετης δράσης.
Στο πλαίσιο της ιστορίας της σεξουαλικότητας καταγράφονται τα τελευταία χρόνια σημαντικές μελέτες, οι οποίες δίνουν έμφαση στην εξέταση της σχέσης «ομοφυλοφιλίας» και πόλης. Οι συγκεκριμένες προσεγγίσεις υποστηρίζουν ότι η ανδρική ομοφυλοφιλία βρίσκει στην πόλη τον προνομιακό τόπο εκδήλωσής της, ότι οι νέες μορφές γκέι κουλτούρας συνυπάρχουν με παραδοσιακές και ότι αυτές ταυτίζονται με συγκεκριμένους χώρους στην πόλη, υπάρχει δηλαδή μια σεξουαλική τοπογραφία που μεταβάλλεται. Οι μελέτες για τη σχέση ετεροφυλοφιλίας και αστικού χώρου είναι αντίθετα περιορισμένες. Ιδιαίτερα πλούσιο σε αριθμό και περιπτώσεις είναι το πεδίο διερεύνησης της γυναικείας σεξουαλικότητας σε σχέση με τον αστικό χώρο. Η ιστοριογραφική έρευνα έχει δείξει ότι κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα, στο πλαίσιο του αυστηρού έμφυλου διαχωρισμού «δημόσιο-ανδρικό/ιδιωτικό-γυναικείο», τα όρια μεταξύ των δύο πεδίων ήταν στην πραγματικότητα ρευστά και πορώδη. Ταυτόχρονα, όμως, όπως επισημαίνεται, η παρουσία ποικίλων γυναικείων τύπων στο δημόσιο χώρο (πόρνες, οδηγοί δίτροχων αμαξών, λωποδύτισσες, καταναλώτριες, φιλάνθρωποι, φεμινίστριες και κοινωνικές λειτουργοί) μεταβλήθηκε, σε μια περίοδο έντονης συλλογικής ανησυχίας εξαιτίας της διαρκούς μετανάστευσης, της εντεινόμενης αστικοποίησης και της εκβιομηχάνισης, σε συμβολικό τόπο μέτρησης της ηθικής αταξίας (πόρνες, λωποδύτισσες) ή της ηθικής ευταξίας ενός αστικού περιβάλλοντος (μεταρρυθμίστριες), στο οποίο κυριαρχούσαν αβέβαιες και ρευστές ταυτότητες. Η συστηματική και ποικίλη δημόσια παρουσία των γυναικών γινόταν συχνά ταυτόσημη με την πορνεία, καθώς έθετε στο επίκεντρο του κυρίαρχου ανδρικού φαντασιακού το γυναικείο σώμα, γεννώντας ταυτόχρονα την εξής αμφισημία: από τη μια αυτό θεωρούνταν απαραίτητο πλέον συστατικό της μητροπολιτικής ζωής και από την άλλη αντιμετωπιζόταν ως αντικείμενο ελέγχου και κολασμού.
Επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα: Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες του μεταπτυχιακού σεμιναρίου:
o Εξοικειώνονται με τις αναλυτικές κατηγορίες του φύλου, της σεξουαλικότητας και του χώρου και τη διαπλοκή τους στο πλαίσιο της σύγχρονης ιστοριογραφίας.
o Κατανοούν την κεντρική σημασία του χώρου στην οργάνωση των έμφυλων και σεξουαλικών σχέσεων.
o Εξοικειώνονται με τη βασική βιβλιογραφία γύρω από ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας στο πλαίσιο της σύγχρονης ιστοριογραφίας.
o Αντιλαμβάνονται ότι το φύλο και η σεξουαλικότητα μπορούν να κατανοηθούν μόνο σε σχέση με άλλες αναλυτικές κατηγορίες (σεξουαλικότητα, φύλο, σώμα, τάξη, ηλικία, εθνικότητα) που παραπέμπουν σε συστήματα παραγωγής της ιεραρχίας και της διαφοράς.
o Αναγνωρίζουν την πολυπλοκότητα των ιστορικών φαινομένων και, στην προκειμένη περίπτωση, της έφυλης και σεξουαλικής οργάνωσης του αστικού χώρου στη διάρκεια του 19ου και 20ού αιώνα.
Προαπαιτούμενα: Κανένα.
Συνιστώμενη βιβλιογραφία προς μελέτη:
α) Εγχειρίδια του μαθήματος:
β) Συμπληρωματική βιβλιογραφία:
Albert Nicole G., Saphisme et décadence dans Paris fin-de-siècle, Martinière, Παρίσι 2005. Aldrich Robert, “Homosexuality and the City: An Historical Overview”, Urban Studies 41/9 (2004), σ. 1719-1737
Bieri Sabin - Natalia Gerodetti, “‘Falling Women’-‘Saving Angels’: Spaces of Contested Mobility and the Production of Gender and Sexualities within Early Twentieth-Century Train Stations”, Social and Cultural Geography 8/2 (2007), σ. 217-234.
Chauncey George, Gay New York: Gender, Urban Culture and the Making of the Gay Male World, 1890-1940, Basic Books, Νέα Υόρκη 1994.
Clement Elizabeth, “From Sociability to Spectacle: Interracial Sexuality and the Ideological Uses of Space in New York City, 1900-1930”, Journal of International Women’s Studies 6/2 (2005), σ. 24-43
Croll Andy, “Street Disorder, Surveillance and the Shame: Regulating Behaviour in the Public Spaces of the Late Victorian British Town”, Social History 24/3 (1999), σ. 250-268.
Gilfoyle Timothy J., “Prostitutes in History: From Parables of Pornography to Metaphors of Modernity”, The American Historical Review 104/1 (1999), σ. 117-141,
Gunn Simon - Robert J. Morris (επιμ.), Identities in Space: Contested Terrains in the Western City since 1850, Ashgate, Άλντερσοτ - Βερμόντ 2001.
Higgs David (επιμ.), Queer Sites: Gay Urban Histories since 1600, Routledge, Λονδίνο – Νέα Υόρκη 1999.
Hitchcock Tim - Heather Shore (επιμ.), The Streets of London: From the Great Fire to the Great Stink, Rivers Oram Press, Λονδίνο 2003.
Houlbrook Matt, Queer London: Perils and Pleasures in the Sexual Metropolis, 1918-1957, Chicago University Press, Σικάγο 2005.
Keire Mara L., For Business and Pleasure: Red Light Districts and the Regulation of Vice in the United States, 1890-1933, John Hopkins University, Βαλτιμόρη 2010.
Nead Lynda, Victorian Babylon: People, Streets and Images in Nineteenth-Century London, Yale University Press, Νιου Χέβεν - Λονδίνο 2005.
Reay Barry, “Writing the Modern Histories of Homosexual England”, The Historical Journal 52/1 (2009), σ. 213-233
Revenin Regis, Homosexualité et prostitution masculines à Paris, 1870-1918, L’Harmattan, Παρίσι 2005.
Rowe Dorothy, Representing Berlin: Sexuality and the City in Imperial and Weimar Germany, Ashgate Publishing Limited, Άλντερσοτ 2003. Victoria Harris, Selling Sex in the Reich: Prostitution in German Society, 1914-1945, Oxford University Press, Οξφόρδη - Νέα Υόρκη 2010.
Tamagne Florence, Histoire de l’homosexualité en Europe: Berlin, Londres, Paris (1919-1939), Le Seuil, Παρίσι 2000
Walkowitz Judith R., City of the Dreadful Delight: Narratives of Sexual Danger in Late-Victorian London, Virago Press, Λονδίνο 1994.
Women’s History Review Kathryne Beebe - Angela Davis - Kathryn Gleadle (επιμ.), Space, Place and Gendered Identities: Feminist History and the Spatial Turn”, Women’s History Review 21/4 (2012).
Διδακτικές και μαθησιακές μέθοδοι: Συζήτηση πάνω σε κείμενα, διαλέξεις.
Μέθοδοι αξιολόγησης / βαθμολόγησης: Παρουσιάσεις φοιτητών/τριών, εξετάσεις, εργασία.
Γλώσσα διδασκαλίας: Ελληνική.
Τρόπος παράδοσης μαθήματος: Φυσική παρουσία του διδάσκοντος.