Ένα οικοσύστημα αποτελείται από τα αβιοτικά στοιχεία δηλαδή το έδαφος, το κλίμα κ.α και τα έμβια στοιχεία που ζουν σε αυτές τις συνθήκες δηλαδή τα φυτά, τα ζώα και τους μικροοργανισμούς. Όταν στο οικοσύστημα αυτό επεμβαίνει ο άνθρωπος για αγροτικές εργασίες, όπως καλλιέργεια φυτών ή εκτροφή ζώων, τότε το οικοσύστημα ονομάζεται αγρο-οικοσύστημα. Έτσι υπάρχει το αγρο-οικοσύστημα του ελαιώνα, των σιτηρών, του αμπελώνα, του βοσκοτόπου και του αγρού με τις ντομάτες.
Οι ιδιαίτερες περιβαλλοντικές συνθήκες της Μεσογείου διαμόρφωσαν τη γεωργία στα αγρο-οικοσυστήματα των νησιών του Αιγαίου. Σε αυτή την περιοχή το κλίμα είναι μεσογειακό με ελάχιστες βροχοπτώσεις και παρατεταμένες ξηρές περιόδους.
Έτσι στα αγρο-οικοσυστήματα των νησιών του Αιγαίου επιλέχθηκαν από τους αγρότες φυτικές ποικιλίες και φυλές ζώων που ήταν προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες. Επιλέχθηκαν οι ελιές, οι αμυγδαλιές, οι συκιές, τα αμπέλια, τα σιτήρα, τα ψυχανθή και ντόπιες φυλές προβάτων, αιγών κ.α.
Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι το έντονο ανάγλυφο με τις απότομες πλαγιές και τη μικρή έκταση των περιοχών που είναι κατάλληλες για καλλιέργεια. Το πρόβλημα αυτό αντιμετωπίστηκε με την καλλιέργεια σε αναβαθμίδες (πεζούλες, σέτια, ποδόμες) και την γεωργική εκμετάλλευση ακόμη και των πιο ακατάλληλων για καλλιέργεια εδαφών σε απόκρημνες πλαγιές.
Περιοριστικό παράγοντα αποτελεί και η ανεπάρκεια φυσικών πόρων, όπως το νερό και το γόνιμο έδαφος. Για να αντιμετωπίσουν την ανεπάρκεια φυσικών πόρων, το μικρό βάθος εδάφους και τις αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες εφάρμοσαν συγκεκριμένες πρακτικές όπως η εναλλαγή των καλλιεργειών (αμειψισπορά), η συγκαλλιέργεια δύο και τριών φυτικών ειδών στην ίδια έκταση π.χ. ελιές, εσπεριδοειδή και κηπευτικά, και ταυτόχρονη χρήση των εδαφών από την γεωργία και την κτηνοτροφία.
Στις περιορισμένες και ελάχιστες πεδινές εκτάσεις αναπτύχθηκε πολυκαλλιέργεια και δημιουργήθηκε ένα πολύπλοκο μωσαϊκό καλλιεργειών, με υψηλή βιοποικιλότητα και χαρακτηριστικό τοπίο.
Η καλλιέργεια στα νησιά σήμερα έχει εγκαταλειφθεί σε μεγάλες εκτάσεις. Αυτό παρατηρείται ιδιαίτερα στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές όπου τα απομεινάρια από τις αναβαθμίδες μαρτυρούν τις πρώην καλλιεργούμενες εκτάσεις, πολλές από τις οποίες έχουν μετατραπεί σε βοσκοτόπια.
Η αξία των αγρο οικοσυστημάτων δεν οφείλεται μόνο στα προϊόντα που δίνουν στον άνθρωπο αλλά και σε άλλες λειτουργίες όπως:
Συντήρηση φυσικών πόρων: Η συντήρηση των φυσικών πόρων (νερό, έδαφος, ποικιλότητα οργανισμών), επιτυγχάνεται με την εφαρμογή των παραδοσιακών πρακτικών που αναφέρθηκαν παραπάνω από τους αγρότες, τόσο στις καλλιέργειες, όσο και στην κτηνοτροφία.
Τροφικές
Αλυσίδες: στα αγρο οικοσυστήματα όπως και σε όλα τα
οικοσυστήματα δημιουργούνται τροφικές
αλυσίδες. Στις συγκεκριμένες αλυσίδες
συμμετέχουν τόσο τα καλλιεργούμενα και
εκτρεφόμενα, όσο και τα άγρια φυτά και ζώα.
Βιοποικιλότητα: Αύξηση της ποικιλίας των τύπων των οικοσυστημάτων σε μια περιοχή, αυξάνει τις τροφικές αλυσίδες που δημιουργούνται άρα και την ποικιλία των ζώων και των φυτών (βιοποικιλότητα) που συναντώνται.
Προϊόντα:
παρά την τεχνολογική ανάπτυξη, ο άνθρωπος
δεν έχει καταφέρει να απεξαρτηθεί πλήρως
από τη γη.
Τοπίο: Το χαρακτηριστικό τοπίο των νησιών του Αιγαίου είναι το αποτέλεσμα αιώνων αλληλεπίδρασης φυσικών και πολιτιστικών παραγόντων. Τα αγρο-οικοσυστήματα με τα δομικά τους στοιχεία (σέτια, ξερολιθιές, ντάμια, αλώνια, εκκλησιές) και το έντονο ανάγλυφο με λόφους, βουνά, μικρές λίμνες και χείμαρρους, δημιουργούν ένα πολύπλοκο μωσαϊκό που χαρακτηρίζει την ομορφιά των νησιών του Αιγαίου.
Όμως η αξία και σωστή λειτουργία των αγρο οικοσυστημάτων απειλείται από προβλήματα όπως:
Εισαγωγή ξενικών ειδών: η εισαγωγή ειδών που δεν ανήκουν στο φυσικό περιβάλλον μιας περιοχής, όπως τα καλλιεργούμενα φυτά και τα εκτρεφόμενα ζώα, συντελεί στην υπερκατανάλωση των φυσικών πόρων (νερό, έδαφος, θρεπτικά στοιχεία κ.α.) ή στην εισαγωγή ασθενειών για τις οποίες δεν υπάρχουν φυσικοί εχθροί να τις καταπολεμήσουν.
Αγροτικές
εργασίες: η έντονη ανθρώπινη επέμβαση στα
αγρο-οικοσυστήματα, όπως οι εκχερσώσεις,
το όργωμα, το πότισμα, η καταπολέμηση
φυσικών εχθρών (ζιζάνια, έντομα κ.α.), οι
λιπάνσεις, οι πυρκαγιές, η διάνοιξη
μονοπατιών κ.α. διαταράσσει την φυσική
ισορροπία.
Υπερεκμετάλλευση του εδάφους: τόσο κατά την καλλιέργεια όσο και κατά την βόσκηση γίνεται αφαίρεση της προστατευτικής χλωρίδας και το έδαφος παρασύρεται από τις βροχές. Ο συνδυασμός με τις πυρκαγιές για την αναγέννηση της βλάστησης, έχει ως αποτέλεσμα την έντονη διάβρωση που σε ακραίες καταστάσεις οδηγεί στην ερημοποίηση των εδαφών.
Υπερεκμετάλλευση
υδάτινων πόρων:
η αύξηση των αρδευόμενων εκτάσεων και η
υπερκατανάλωση νερού λόγω της καλλιέργειας
μη προσαρμοσμένων φυτικών ειδών, έχει ως
συνέπεια την εξάντληση του και την υφαλμύρωση
των υδροφόρων οριζόντων.
Λιπάσματα:
η υπερβολική χρήση χημικών
λιπασμάτων οδηγεί στηρύπανση των
υδάτινων αποδεκτών και του υδροφόρου
ορίζοντα.
Φυτοφάρμακα:
η κατάχρηση της χημικής φυτοπροστασίας
οδηγεί στη ρύπανση των οικοσυστημάτων της
ευρύτερης περιοχής με τοξικές ουσίες οι
οποίες εισέρχονται στις τροφικές αλυσίδες,
δημιουργώντας βιοσυσσώρευση, μια
σοβαρή απειλή για τους οργανισμούς.
Εγκατάλειψη:
η εγκατάλειψη της καλλιέργειας σε ημιορεινές
και ορεινές εκτάσεις λόγω
περιορισμένης οικονομικής απόδοσης σε
σχέση με τις πεδινές.
Οι πρακτικές της σύγχρονης γεωργίας δεν ήταν δυνατό να εφαρμοστούν πλήρως στις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιών. Έτσι, όσα εδάφη δεν ήταν δυνατό να γίνουν αποδοτικότερα με την εφαρμογή της εκμηχάνισης και των νέων τεχνολογιών, εγκαταλείφθηκαν ή έγιναν βοσκότοποι.
Ανάμεσα στην εγκατάλειψη και στη σύγχρονη γεωργία προτείνεται η λύση της ολοκληρωμένης διαχείρισης των αγρο-οικοσυστημάτων. Η συνδυασμένη χρήση βιολογικών και χημικών μεθόδων για την καλλιέργεια των φυτών, αλλά και την εκτροφή των ζώων, είναι ο ορθότερος τρόπος διαχείρισης με παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος.
Η Ολοκληρωμένη Γεωργία, στοχεύει στην ανάπτυξη και διατήρηση ολοκληρωμένων σχέσεων μεταξύ εδάφους, φυτών, ζώων, ανθρώπου και βιόσφαιρας, έτσι ώστε τελικά να λαμβάνονται προϊόντα και είδη διατροφής χωρίς χημικά υπολείμματα και ταυτόχρονα να αναβαθμίζεται και να προστατεύεται το περιβάλλον. Γι’ αυτό το λόγο προτείνονται οι πρακτικές:
Συνετή χρήση χημικής λίπανσης και φυτοπροστασίας
Συνετή χρήση νερού
Συντήρηση των αναβαθμίδων για την διατήρηση των εδαφών και των υδάτινων πόρων
Καλλιέργεια προσαρμοσμένων φυτικών ειδών
Εφαρμογή φυσικής λίπανσης και φυτοπροστασίας
Εφαρμογή παραδοσιακών πρακτικών αμειψισποράς, αγρανάπαυσης, εναλλαγής καλλιεργειών-βοσκοτόπων, συγκαλλιέργειας ειδών κ.α.
Πολυκαλλιέργεια για την διατήρηση της βιοποικιλότητας
Εναλλαγή βοσκοτόπων για ανανέωση της βλάστησης
Βιολογικές καλλιέργειες
Η Ολοκληρωμένη Γεωργία προωθείται από τις πολιτικές τις Ε.Ε. για τη γεωργία και από την εθνική πολιτική της Χώρας μας.