ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ

ΠΡΟΟΔΟΣ, Άνοιξη 2004

 

Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Η πρόδοος έχει προγραμματιστεί για την Τρίτη 11 Μαίου, 2004 στο χρόνο και τόπο του προγραμματισμένου μαθήματος ( 2:00 μμ, Αμφιθέατρο Παπαρίσβα). Αντιστοιχεί με το 40% του τελικού βαθμού σας (πράγμα που την καθιστά "υποχρεωτική" εφόσον διαφορετικά αρχίζετε με άριστα το 6).

 

ΙΙ. ΥΛΗ ΕΞΕΤΑΣΗΣ

Γενικά, η ύλη της εξέτασης περιορίζεται σε δύο μόνο θέματα: δηλ, την εισαγωγή και τη φωνητική/φωνολογία. Ειδικότερα:

α) Το (δύο) φυλλάδια που καλύπτουν αυτά τα θέματα (ή τα αντίστοιχα links από τον οδηγό σπουδών online)

β) Φιλιππάκη-Warburton, E. 1992. Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία, σελ. 13-71.

γ) Lyons, J. 1995. Εισαγωγή στη γλωσσολογία, σελ. 16-84.  [Το υλικό αυτό προτείνεται για καλύτερη κατανόηση των σχετικών θεμάτων] 

 

ΙΙΙ. ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ 

Εδώ σας δίνονται υποδείγματα δέκα βασικών ερωτήσεων για την εισαγωγή (και προτεινόμενες έννοιες ή "λέξεις κλειδιά" που τις απαντούν επαρκώς Το νόημα αυτής της σελίδας είναι να απαντήσετε κανονικά σε όλες τις ερωτήσεις (σαν διάβασμα για την εξέταση) έτσι ώστε να είστε έτοιμοι να απαντήσετε μία από αυτές στην πρόοδο. Το ίδιο συμβαίνει και με τη φωνητική και τη φωνολογία για τις οποίες σας παραπέμπω και στον δικτυακό χώρο Πρακτική εξάσκηση στη φωνολογική και φωνητική μεταγραφή όπου υπάρχει οδηγός συμβάσεων και υποδείγματα φωνημικής και φωνητικής μεταγραφής.

1. Εισαγωγή

1.   Αναπτύξτε ένα σύντομο δοκίμιο σχετικά με την διάκριση του Saussure σε langage, langue και parole και τη διάκριση που κάνει ο Chomsky μεταξύ competence και performance. Ποιες είναι οι ομοιότητες και οι διαφορές τους;

1.    ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε τον ορισμό της τριπλής διάκρισης που κάνει ο Saussure. Επίσης, τον ορισμό της διάκρισης του Chomsky. Φαινομενικά υπάρχει η εξής σχέση: το langue αντιστοιχεί στο competence και το parole στο performance. Όμως, o Chomsky θεωρεί πως η γλωσσολογία θα έπρεπε να εννοείται ως κλάδος της γνωστικής ψυχολογίας, ενώ ο  Saussure την βλέπει πιο κοντά στην κοινωνική ψυχολογία.Δηλ. διάκριση μεταξύ ατόμου (γνωσιακή ανάπτυξη) και κοινωνίας.

2.   

2.    Οι δομιστές γλωσσολόγοι, και κυρίως ο Émile Benveniste, μιλούν για τη διάκριση μεταξύ του λεγομένου –ημικού (-emic) και –ητικού (-etic) επιπέδου. Αναφέρετε, πρώτα, σε ποιο επίπεδο της γλωσσικής ανάλυσης φαίνεται καλύτερα αυτή η διαφορά;  Στη συνέχεια, δείξτε πώς η διάκριση αυτή διέπει και άλλα δύο επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης αλλά και πώς χρησιμοποιείται στην ανθρωπολογία.  

      ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε τον ορισμό της φωνητικής (phon-etic-s) και της φωνολογίας (phon-emic-s) . Επίσης, τον ορισμό της διάκρισης του Chomsky. Φαινομενικά υπάρχει η εξής σχέση: το langue αντιστοιχεί στο competence και το parole στο performance. Όμως, o Chomsky θεωρεί πως η γλωσσολογία θα έπρεπε να εννοείται ως κλάδος της γνωστικής ψυχολογίας, ενώ ο  Saussure την βλέπει πιο κοντά στην κοινωνική ψυχολογία.Δηλ. διάκριση μεταξύ ατόμου (γνωσιακή ανάπτυξη) και κοινωνίας.

3.    

3. Η μοναδικότητα της ανθρώπινης γλώσσας έχει υποστηριχτεί με μεγάλη ένταση—και συχνά για προσωπικούς λόγους—από τους παράγοντες της γενετικής μετασχηματιστικής γλωσσολογίας (ΓΜΓ). Αναφερθείτε πρώτα εν συντομία, στα επιχειρήματα που προβάλλονται υπέρ αυτής της άποψης και τα πορίσματα των πειραμάτων με τα πρωτεύοντα και, τέλος, ασκείστε την κριτική σας χρησιμοποιώντας τις γνώσεις σας επί του θέματος.

 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε σύντομα τα αποτελέσματα των πειραμάτων (συνολικά και όχι κατά περίπτωση). τον ορισμό της φωνητικής (phon-etic-s) και της φωνολογίας (phon-emic-s) . Επίσης, εστιάστε στη έννοια της δομής & της διπλής άρθρωσης στην ανθρώπινη (φυσική) γλώσσα. Η όποια κριτική πρέπει να βασίζεται στα δεδομένα που έχουμε (όχι σε εικασίες)!

4.    

4.  Κατά τον Chomsky, η γλωσσολογία οφείλει να  εξετάζει τη γλωσσική ικανότητα (competence) και όχι τα δεδομένα της γλωσσικής επιτέλεσης (performance). Εξηγήστε: a) το σκεπτικό πίσω από αυτή την θέση και b) σχολιάστε τις συνέπειες που συνεπάγεται η υιοθέτηση αυτής της θέσης για το αντικείμενο μελέτης της γλωσσολογίας. Προσέξτε ότι ο Chomsky φαίνεται να λέει ότι δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα δεδομένα του performance (επιτέλεση) για να ελέγξουμε το competence (ικανότητα). Αν αυτό είναι όντως αλήθεια, τι επιπτώσεις έχει για τη θεωρία του;

     ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε τον ορισμό του competence και του performance. Μετά, (α) ο Chomsky θεωρεί την γλωσσική ικανότητα καλύτερη βάση για την στήριξη της θεωρίας. (β) Η κύρια συνέπεια είναι επιστημολογική: δεν μπορούμε να ελέγξουμε τη θεωρία εάν ι) βασίζεται στην (και περιγράφει την) γλωσσική ικανότητα ενώ ιι) το ΜΟΝΟ πραγματικό φυσικό δεδομένο με αντικειμενική ύπαρξη είναι τα προϊόντα της γλωσσικής επιτέλεσης. Σοβαρή κριτική της ΓΜΓ!!

 

 5.    Εξηγήστε την έννοια φυσική γλώσσα. Στη συνέχεια, αναφέρετε πώς αντιλαμβάνεται τον όρο γραμματική η παραδοσιακή γραμματεία και η φιλολογία και πώς η σύγχρονη γλωσσολογία. Πώς σχετίζεται αυτό με τη γλωσσική "αλλαγή" και τη "φθορά";

     ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Η φυσική γλώσσα προκύπτει αβίαστα-χωρίς διδασκαλία, κλπ., κλπ. Η έννοια "γραμματική" στην κλασική παράδοση σημαίνει "την τέχνη της γραφής" ενώ σήμερα πλέον αναφέρεται στο εσωτερικευμένο σύστημα στο οποίο βασίζεται η ανθρώπινη γλώσσα (και μάλιστα στην προφορική της κυρίως μορφή), π.χ. η ΓΜΓ του Chomsky ή, εναλλακτικά, το σιωπηρά συμπεφωνημένο σύστημα που υπάρχει στα όρια μιας γλωσσικής κοινότητας κατά τον Saussure.  Η αλλαγή δεν είναι φθορά.Οι γλώσσες σαν φυσικές οντότητες μπορεί να υποστούν αλλαγές. Η φθορά είναι αξιολογικός (όχι αντικειμενικός) όρος.

 

6.  Εξηγήστε με σαφή παραδείγματα τις έννοιες συνταγματική σχέση και παραδειγματική σχέση. 

       ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε τον ορισμό τους. Σχέσεις  εν απουσία και εν παρουσία. Φτιάξτε μια πρόταση και ΔΕΙΞΤΕ πιθανές συνταγματικές & παραδειγματικές σχέσεις. ΠΡΟΣΟΧΗ! Οι παραδειγματικές σχέσεις αφορούν 2 διαφορετικά πράγματα: α) το κλιτικό παράδειγμα στο οποίο ανήκει μια λέξη (π.χ. όλες τις πτώσεις ενός ουσιαστικού), και β) αντικατάσταση με άλλες, άσχετες, λέξεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ίδια ακριβώς θέση  ΧΩΡΙΣ να επηρεαστούν οι συνταγματικές σχέσεις (π.χ. αντικατάσταση από το αγόρι --> το κορίτσι ή του αγοριού --> του κοριτσιού)!

 

 7. Τι γνωρίζετε για τη βιολογική βάση της γλώσσας; Συγκεκριμένα ποια είναι τα επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ της;

7.   ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε σύντομα τα αποτελέσματα των πειραμάτων (συνολικά και όχι κατά περίπτωση). Επίσης, εστιάστε στη έννοια της δομής & της διπλής άρθρωσης στην ανθρώπινη (φυσική) γλώσσα. ΚΥΡΙΑ Επιχειρήματα υπέρ: ο ρυθμός και ο τρόπος απόκτησης γλώσσας από τα παιδιά, η ανάγκη έκθεσης σε άλλα ανθρώπινα όντα (και κοινωνίες), προδιάθεση ου παιδιού για γλώσσα (βάβισμα αλλά και ευαισθησία στους γλωσσικούς ήχους ήδη από τους πρώτους μήνες ζωής).

8.    

8. Η σύγχρονη γλωσσολογία πρεσβεύει την προτεραιότητα του προφορικού λόγου. Ποια είναι τα επιχειρήματα που προτάσσονται υπέρ αυτής της πρακτικής; Ποια είναι τα πιθανά αντεπιχειρήματα που θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς;

Π  ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε τα επιχειρήματα στο βιβλίο σας (π.χ., απουσία γραφής σε πολλές κοινωνίες αλλά παράλληλη ύπαρξη γλώσσας, απόκτηση της γλώσσας από το παιδί προφορικά και μετά μόνον (ίσως και) γραπτά, κλπ., κλπ.). Αντεπιχειρήματα: πρακτικές πλευρές, εκπαίδευση, βιβλίο, δημιουργία πολιτισμού, γραπτής ιστορίας, κ.ο.κ. 

 

 9.    Κατά τον Saussure η γλώσσα αποτελείται από σημεία και όχι από σύμβολα. Εξηγήστε τη διαφορά μεταξύ των δύο κάνοντας εκτενή αναφορά στην εσωτερική δομή και τα χαρακτηριστικά του γλωσσικού σημείου.

     ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε σύντομα έναν ορισμό του συμβόλου και του σημείου. Η δομή του σημείου αναφέρεται στο σημαίνον και το σημαινόμενο (σχεδιάστε το!) ως δύο πλευρές του. Τα χαρακτηριστικά του είναι: γραμμικότητα, αυθαιρεσία, κλπ. Αυτό δεν ισχύσει για τα σύμβολα.

 

10.    Ποια είναι τα στοιχεία που μοιράζονται οι φυσικές γλώσσες με τα συστήματα επικοινωνίας των ζώων και ποια είναι τα στοιχεία που τις διαφοροποιούν κατ' εξοχήν από αυτά;  Ανάμεσα στις διαφορές ποια είναι η σοβαρότερη και γιατί; Εξηγήστε.

     ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Δώστε σύντομα ορισμό της φυσικής γλώσσας. Τα κοινά στοιχεία είναι οι αισθητικοκινητικοί συμβολισμοί και η πρόθεση επικοινωνίας (ίσως το δεύτερο μα είναι και "ένστικτο"). Οι διαφορές είναι πολλές: η έκφραση βιολογικών αναγκών σε αντίθεση με έκφραση για μια ευρύτατη γκάμα θεμάτων, αποσύνδεση της φυσικήςανθώπινης γλώσσας από τις περιστάσεις που διέπουν το φυσικό περιβάλλον, τέλος οι γραμματικοί κανόνες (δομή) είναι και η σοβαρότερη διαφορά. Βλ. και πρτοτεινόμενο σχέδιο απάντησης για τις ερωτήσεις 3 και 7 παραπάνω.  

 

2. Φωνητική & φωνολογία: θεωρία και πρακτική

 Πρέπει να είστε σε θέση να ορίσετε ΟΛΕΣ τις παρακάτω έννοιες (βλ. 2ο κεφάλαιο του βιβλίου):

φθόγγος (ήχος) - φώνημα - αλλόφωνο - λειτουργική αντίθεση - συμπληρωματική κατανομή - αμοιβαίος αποκλεισμός -  ελεύθερη εναλλαγή - φωνολογικά φαινόμενα (ή "πάθη"): αφομοίωση, ανομοίωση, αποβολή, επένθεση, αντιμετάθεση - Διακριτικό χαρακτηριστικό (ΔΧ) - υπερτεμαχιακά στοιχεία: δυναμικός τόνος, επιτονισμός, μακρότητα

Για πρακτικά παραδείγματα μεταγραφής βλ  Πρακτική εξάσκηση στη φωνολογική και φωνητική μεταγραφή. 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

 Αρχική σελίδα