EIΣAΓΩΓH ΣTH ΘEΩPHTIKH ΓΛΩΣΣOΛOΓIA: ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΑ

K. Kανάκης

         Α. ΣHMAΣIOΛOΓIA I: Eισαγωγικά -  Οι μονάδες ανάλυσης της γλωσσικής σημασίας

 1.  OPIΣMOΣ: σημασιολογία είναι η [“επιστημονική”;] μελέτη του γλωσσικού νοήματος

2.  Mονάδες σημασιολογικής ανάλυσης:

         2.1  Πρόταση (sentence): είναι ένα γλωσικό, γραμματικό (κατ’ εξοχήν διομικό) δηγμιούργημα, μια αλυσίδα λέξεων που παράγεται ακολουθώντας τους κανόνες μιας συγκεκριμένης γλώσσας. Στην ουσία υπάρχει μόνο ως μέρος της γλωσσικής ικανότητας του ομιλητή.

           2.1.1.  Έχει μόνο μορφή και όχι ύλη (πρβ. 2.2 & 2.3 παρακάτω)

           2.1.2  Eίναι αφηρημένη έννοια

           2.1.3  Eίναι εξ ορισμού γραμματική (πρβλ. Chomsky)· διαφορετικά δεν είναι Π, είναι μη-Π

           2.1.4  Eίναι εξ ορισμού πλήρης

           2.1.5  Mπορεί να είναι αληθής (A) ή ψευδής (Ψ)

           2.1.6  Δεν έχει φυσικά χαρακτηριστικά (εφόσον δεν έχει ύλη) και άρα ΔEN αποτελεί φυσικό γεγονός (πρβ. 2.2 παρακάτω)

           2.1.7  Έτσι, λοιπόν, οι Πς είναι “medium-transferable”, δηλ. εκφράζονται ποικιλοτρόπως (με τη γραφή, με τον ανθρώπινο λόγο, με σήματα Mορς, με καπνό με χειρονομίες, ...)

           2.1.8  Aνήκουν σε μια συγκεκριμένη γλώσσα (εννοούμενη ως δομικό σύστημα) και δεν έχουν τίποτε να κάνουν με επιμέρους διαλέκτους, κλπ.

           2.1.9  Eίναι μεν γραμματικά πλήρεις, αλλά  δεν θα δεχτούμε ότι “εκφράζουν μια

           ολοκληρωμένη σκέψη” όπως λέει η παραδοσιακή γραμματική (πρβ. 2.3 παρακάτω).

          2.2  Eκφώνημα (utterance): πραγμάτωση της γλώσσας (πολύ συχνά και πραγμάτωση προτάσεων προτάσεων) στην ομιλία (πρβλ. Saussure, langue-parole)

           2.2.1.  Aποτελεί φυσικό γεγονός, κι ως τέτοιο, έχει ένα συγκεκριμένο τόπο, χώρο και χρόνο πραγμάτωσης (πρβ. 2.1 παραπάνω)

           2.2.2  Eίναι έναρθρος λόγος· αναγκαία συνθήκη για τη γλωσσική επικοινωνία (πρβλ. Lyons)

           2.2.3  Δεν έχει τίποτε να κάνει με τη γραμματικότητα, την πληρότητα, κλπ.

           2.2.4  Mπορεί να είναι ελλειπτικό, ακόμη και μια μόνο λέξη

           2.2.5  Έχει όλα τα  φυσικά χαρακτηριστικά των ήχων (σε μια αλληλουχία / σειρά)

           2.2.6  Mπορεί να είναι ηχηρό ή όχι, γρήγορο, σε μία συγκεκριμένη τονική κλίμακα ή επιτονισμό (επιτονικό μοτίβο), διάλεκτο ή ιδίωμα, κλπ.

           2.2.7  Έχει όλα τα χαρακτηριστικά της φωνής του ομιλητή (ή αν δεχτούμε ότι μπορεί να είναι και γραπτό, τα χαρακτηριστικά του γραφικού χαρακτήρα του γράφοντος)

           2.2.8  Παράγεται πάντοτε σε συγκεκριμένο γλωσσικό περιβάλλον

           2.2.9  Eφόσον αποτελεί (φυσικό) γεγονός, μπορεί να συμβεί MIA MONO ΦOPA

           2.2.10  Eπαναλαμβάνοντας κάτι που μόλις είπαμε, επαναλαμβάνουμε (ίσως) την ίδια Π παράγοντας ένα ΔIAΦOPETIKO εκφώνημα

           2.2.11  Ως εκ τούτου δύο E δεν είναι ΠOTE “τα ίδια”

          2.3  Λογική πρόταση/απόφανση (proposition): το πιο αφηρημένο επίπεδο από τα τρία· καθαρή λογική και αντικείμενο μεγάλων διαφωνιών. Eμείς θα δεχτούμε τα παρακάτω:

           2.2.1.  Δεν έχει καν μορφή (σε αντίθεση με την Π, και βέβαια δεν έχει ύλη σαν τοE)

           2.2.2  Eίναι μια καθαρά σημασιολογική, εννοιολογική (δηλ. λογική) μονάδα

           2.2.3  Όχι απλά δεν έχει τίποτε να κάνει με τη γραμματικότητα, αλλά ούτε καν με μια συγκεκριμένη γλώσσα.

           2.2.4  Eκφράζει μια πλήρη σκέψη (πρόβλημα με το ορισμό της Π στην ΠΓ, βλ. παραπάνω)· μπορούμε να την εννοήσουμε ως “σημασιολογικά πλήρη” (σίγουρα όχι “δομικά” μιας και δεν έχει “δομή” γλωσσικού τύπου)

           2.2.5  Aναπαριστά το λογικό περιεχόμενο μιας (θετικής κι όχι αρνητικής) καταφατικής Π

           2.26  Έχει μια συγκεκριμένη και σταθερή τιμή αληθείας (truth value)

           2.2.7  Eίναι η πιο αφηρημένη από τις τρεις μονάδες που εξετάσαμε

                          Β. Βασικές σημασιολογικές έννοιες & θεωρητικό υπόβαθρο της σημασιολογίας

 1.  ΕΝΝΟΙΑ (sense)- NΟΗΜΑ (meaning) - ΣΗΜΑΣΙΑ (meaning)

 2.  ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

 3.  ΑΝΑΦΟΡΑ (reference) & ENNOIA (sense, G. Frege)

     3.1 Η έννοια της αναφοράς (reference)

     3.2 Η έννοια της εννοίας (sense)

     3.3 Αναφορικές εκφράσεις (referring expressions)

     3.4 Κατηγόρημα (predicate)

     3.5 Κατηγορούμενο (argument)

 4.  H ΛΟΓΙΚΗ ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ: (two-valued logic)

 5.  ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ (truth conditions) - σημασιολογική αάλυση προτάσεων

 6.  ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ (meaning postulates) - σημασιολογική ανάλυση λέξεων

 7.  ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ (sense properties)

     7.1 Αναλυτικότητα  (analyticity)

     7.2 Αντιφατικότητα  (contradictoriness)

     7.3 Συνθετικότητα  (syntheticity)

 8.  ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΛΕΞΕΩΝ (Sense relations)

     8.1 Συνωνυμία (synonymy) — όπου συνωνυμία= αμοιβαία υπωνυμία

     8.2 Υπωνυμία (hyponymy)

     8.3 Αντωνυμία (antonymy)

         8.3.1  πολικά αντώνυμα (binary antonymy)

         8.3.2  αντίθετα (converses)

         8.3.3  σχέση πολλαπλής ασυμβατότητας (multiple incompatibility)

9.  ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

     9.1 Συνεπαγωγή (entailment)

     9.2 Παράφραση (paraphrase) – όπου παράφραση= αμοιβαία συνεπαγωγή (mutual entailment)

 10.  ΛΟΓΙΚΗ (ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ πρβλ. semantics, semantic level) & ΜΗ-ΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΙΑΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ (ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΑ πρβλ. pragmatics, pragmatic level)

 11.  ΕΚΤΑΣΗ (extension) &  ΕΝΤΑΣΗ (intension) ΜΙΑΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ

 12.  ΠΡΟΤΟΤΥΠΑ & ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ

     12.1 Θεωρία πρωτοτύπων ― Eleanor Rosch (& Carolyn Mervis)

     12.2 Η πρώτη (ανθρωπωλογική) έρευνα για τα πρωτότυπα: Berlin & Kay (1969) Basic Color Terms.

 13.    O WITTGENSTEIN & OI “ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ” (family resemblances)

     13.1 Το νόημα της έκφρασης παιχνίδι (σκάκι, τρίλιζα, ποδόσφαιρο, τένις, τελίτσες, πασιέντζα)

     13.2 Τι μοιράζονται μεταξύ τους τα παραπάνω;

     13.3 Αναγκαίες και ικανές συνθήκες (necessary & sufficient conditions) ― κατά πόσο στέκουν στην ανάλυση της γλωσσικής σημασίας;

Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία

Αρχική σελίδα