[ Up ] [ ΓΙΟΡΤΕΣ ΚΑΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ] [ ΛΕΣΧΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΑ ]


Οι τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είναι η περίοδος που η Λέσβος γνωρίζει μία σημαντική οικονομική και πολιτισμική άνθηση, με την επέκταση της ελαιοκαλλιέργειας, την ανάπτυξη της ατμοκίνητης βιομηχανίας και την εξάπλωση του εξαγωγικού εμπορίου, που την συνδέει στενά με τα λιμάνια της απέναντι Μικρασιατικής Ακτής και την Κωνσταντινούπολη. Την εποχή αυτή ιδρύονται στη Μυτιλήνη και στους μεγάλους αστικοποιημένους οικισμούς του νησιού, Λέσχες και Αναγνωστήρια. Τα σωματεία αυτά αντλούν πρότυπα, ως προς τον καταστατικό κανονισμό, την μορφή, τη λειτουργία και τους στόχους τους, από τα αντίστοιχα σωματεία της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης.

Έτσι, στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα έχουν ιδρυθεί Αναγνωστήρια και Λέσχες στην πρωτεύουσα του νησιού, τη Μυτιλήνη, καθώς και σε όλα τα μεγάλα οικιστικά και οικονομικά κέντρα της Λέσβου: στο Πλωμάρι, στην Αγιάσο, στην Αγία Παρασκευή, στον Πολυχνίτο, στο Μανταμάδο, στην Καλλονή και αλλού.

Οι Λέσχες αποτελούσαν περισσότερο χώρο συνάθροισης των μελών της εύπορης τάξης, ασκούσαν ωστόσο σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα με την οργάνωση χοροεσπερίδων, μουσικοφιλολογικών βραδιών κ.τ.λ.

Τα Αναγνωστήρια είχαν πλουσιότατη εκπαιδευτική, πολιτιστική και φιλανθρωπική δράση και ανέπτυξαν σημαντικές δραστηριότητες που συχνά υπερέβαιναν τα στενά τοπικά όρια του οικισμού, ενώ μέχρι την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912, εξυπηρετούσαν και εθνικούς - αλυτρωτικούς σκοπούς.

Οι δραστηριότητες των Αναγνωστηρίων συνεχίστηκαν μέχρι την δεκαετία του 1950, οπότε τα περισσότερα έκλεισαν ή ενσωματώθηκαν με τις τοπικές Λέσχες και άλλους Συλλόγους. Σημαντική εξαίρεση σ' αυτή την εξέλιξη αποτελεί το Αναγνωστήριο της Αγιάσου «Η Ανάπτυξη» που αποτελεί μέχρι σήμερα έναν από τους πλέον αξιόλογους πολιτιστικούς παράγοντες της Λέσβου.

Σημαντικό ρόλο έπαιξαν στα λεσβιακά δρώμενα τα Αναγνωστήρια:

Οι Λέσχες διακρίνονταν συνήθως σε Λέσχες ανδρών και Λέσχες γυναικών και άκμασαν από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι την αμέσως μεταπολεμική περίοδο, τη δεκαετία του 1950-1960. Στη συνέχεια οι περισσότερες έπαυσαν να λειτουργούν, εξαιτίας κυρίως της πληθυσμιακής συρρίκνωσης των οικισμών, συνέπεια της παρακμής της αγροτικής οικονομίας και της μαζικής μετανάστευσης.

Αντίστοιχο πολιτιστικό ρόλο, αλλά με ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο από τις Λέσχες, ανέλαβαν από τη δεκαετία του 1970 οι ποικίλοι Πολιτιστικοί Σύλλογοι που ιδρύθηκαν στους οικισμούς της Λέσβου, αλλά και στις λεσβιακές παροικίες της Ελλάδας και του Εξωτερικού. Οι Σύλλογοι αυτοί ασκούν σημαντική πολιτιστική δράση, οργανώνοντας εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, αναβιώσεις παλιών εθίμων και πανηγυριών ή ενισχύοντας την έκδοση ιστορικών, λαογραφικών και λογοτεχνικών βιβλίων.

 

Ο εσωτερικός χώρος της Βιβλιοθήκης του Αναγνωστηρίου Αγιάσου "Η Ανάπτυξη", 1996.Το Αναγνωστήριο Αγιάσου «Η Ανάπτυξη» ξεκίνησε τη δράση του ως «Φιλόπτωχος Αδελφότης Αγιάσου» το 1879, με σκοπό τη βοήθεια και ενίσχυση των πυροπαθών της μεγάλης πυρκαγιάς του 1877. Το 1888 μετονομάστηκε «Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Αγιάσου» και από το 1894 έλαβε την σημερινή του ονομασία: «Αναγνωστήριο Αγιάσου 'Η Ανάπτυξις'».

Σκηνή από την ηθογραφία του Αντώνη Μηνά, "Ωραία Μπουτζαλιά μου", που ανέβασε το Αναγνωστήριο της Αγιάσου το 1979. Μουσική παίζουν οι Αγιασώτες: Ευριπίδης Ζαφειρίου ("Καζίνο") - κλαρίνο, Χαρίλαος Ρόδανος - βιολί, Στρατής Ψύρρας ("Μουζού") - σαντούρι Αρχείο Αναγνωστηρίου Αγιάσου.Το Αναγνωστήριο της Αγιάσου είναι ένα μη κερδοσκοπικό Πολιτιστικό Σωματείο, με έντονη και πολυποίκιλη δραστηριότητα στον εκπαιδευτικό, θεατρικό, πολιτιστικό και καλλιτεχνικό τομέα. Επηρέασε αποφασιστικά την κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Αγιάσου και της Λέσβου γενικότερα, με την πλούσια Βιβλιοθήκη του, το ανέβασμα αξιόλογων θεατρικών και μουσικοχορευτικών παραστάσεων, την οργάνωση φιλολογικών διαλέξεων, την προβολή της τοπικής πολιτιστικής παράδοσης, της Λεσβιακής ηθογραφίας, της Αγιασώτικης ντοπιολαλιάς.

Μια από τις σημαντικές μορφές του Αναγνωστηρίου είναι ο Πάνος Πράτσος, ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος από το 1957 μέχρι το 1998 και συνέβαλε στην ανάπτυξη και την διεύρυνση των δραστηριοτήτων του Αναγνωστηρίου, που καθιερώθηκε ως ένα από τα πλέον γνωστά και αξιόλογα πολιτιστικά σωματεία της Λέσβου με πανελλαδική προβολή. Σήμερα πρόεδρος του Αναγνωστηρίου είναι ο Αγιασώτης καθηγητής Κλεάνθης Κορομηλάς.

Μέλη των Διοικητικών του Συμβουλίων αποτέλεσαν πολυάριθμοι Αγιασώτες της κωμόπολης και των παροικιών της Αθήνας και του Εξωτερικού, ευαισθητοποιημένοι σε θέματα πολιτισμού και εκπαίδευσης, που κατόρθωσαν να διατηρήσουν το Αναγνωστήριο ως πόλο έλξης και εκπαίδευσης της νεολαίας της Αγιάσου, μέχρι σήμερα.

Εορτή του Αναγνωστηρίου Αγιάσου προς τιμήν του Ταξιάρχη Μιχαήλ το 1955. Διακρίνονται οι Αγιασώτες μουσικοί: Κομνηνός Παπουτσέλλης - βιολί, Μιχάλης Μουτζουρέλλης ("Λαγός") - κλαρίνο, Γιάννης Σουσαμλής ("Κακούργος") - σαντούρι, Στρατής Σουσαμλής ("Σελέμης") - κλαρίνο και Στρατής Πρινίτης - κιθάρα. Αρχείο Αναγνωστηρίου Αγιάσου.Προστάτης του Αναγνωστηρίου είναι ο Ταξιάρχης Μιχαήλ, προς τιμήν του οποίου το ίδρυμα έχτισε ένα πανέμορφο εξωκκλήσι στο Καστέλι της Αγιάσου και τελεί πανηγυρκό εορτασμό κάθε χρόνο την Κυριακή των Μυροφόρων. Το Αναγνωστήριο διαθέτει σήμερα ιδιόκτητο κτίριο με αμφιθέατρο στην συνοικία Καρυά της Αγιάσου, Βιβλιοθήκη, Λαογραφικό Μουσείο, Χορωδία, Τμήμα διδασκαλίας παραδοσιακής μουσικής, Θεατρικό και Χορευτικό Τμήμα και άλλα.

Για την πολυποίκιλη δραστηριότητα του Αναγνωστηρίου Αγιάσου, παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τον λόγο του Προέδρου του ιδρύματος, Πάνο Πράτσο, την ημέρα των εγκαινίων του Λαογραφικού Μουσείου του Αναγνωστηρίου (1988):

«Ήταν η εξαετία 1954-1960, κατά την οποία άρχισε η μεγάλη δράση του Αναγνωστηρίου, με τη διδασκαλία μουσικών έργων, όπως «Η τύχη της Μαρούλας», «Το άνθος του γιαλού», «Θαλασσινές αγάπες», «Οι απάχηδες των Αθηνών» και σοβαρών έργων πρόζας, όπως «Το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ», «Οι βρικόλακες» του Ίψεν, «Τόπο στα νιάτα», του Λαντισλάους Φοντόρ, «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια» του Κασόνα και άλλα. Ένας πραγματικός οργασμός Η οπερέτα του Νίκου Χατζηαποστόλου "Γυναίκα του δρόμου" (1924), που ανέβασε το θεατρικό τμήμα του Αναγνωστηρίου Αγιάσου το 1970. Μουσική παίζουν οι: Στρατής Σουσαμλής ("Σελέμης") - κλαρίνο, Πάνος Πράτσος - βιολί, Γιάννης Σουσαμλής ("Κακούργος") - σαντούρι, Κώστας Ζαφειρίου - κιθάρα, Ευριπίδης Ζαφειρίου ("Καζίνο") - σαξόφωνο και Δημήτρης Αγρίτης - νταούλι. Αρχείο Αναγνωστηρίου Αγιάσου.εκδηλωνόταν τότε στο Αναγνωστήριο, το οποίο στεγαζόταν σ' ένα τελείως ακατάλληλο οίκημα. [...] Το 1975 κάναμε τα εγκαίνια (του θεάτρου) με όλη την μεγαλοπρέπεια που άξιζε και συγχρόνως εγκαινιάσαμε τη σκηνή, την ίδια μέρα, με την κωμωδία του Δημήτρη Ψαθά ο «Αχόρταγος». Σε 3 μήνες εγκαινιάσαμε και τον κινηματογράφο με τον «Οθέλλο» του Σαίξπηρ».

(Πράτσος Πάνος, «Το Λαογραφικό Μουσείο του Αναγνωστηρίου», Αγιάσος, τεύχος 48, 1988: 3-4).

 

Η παλιά Λέσχη Μανταμάδου "η Πρόοδος", στον όροφο πάνω από το παλιό καφενείο "το Κέντρον", στην πλατεία της αγοράς, στον Άγιο Βασίλειο Μανταμάδου.Το Αναγνωστήριο Μανταμάδου «η Πρόοδος» ιδρύθηκε το 1896 με πρωτεργάτη τον Μανταμαδιώτη Παρασκευά Παρασκευαΐδη. Το 1913 μετονομάστηκε σε «Λέσχη Πρόοδος». Το Αναγνωστήριο στεγάστηκε στην αρχή σε ένα οίκημα στην «κάτω αγορά» του Μανταμάδου, ενώ από το 1904 στεγάστηκε στο δεύτερο όροφο ενός επιβλητικού κτιρίου στην κεντρική πλατεία της αγοράς του Μανταμάδου, δίπλα στον Ι. Ναό του Αγίου Βασιλείου. Το κτίριο αυτό, χτισμένο με τις αρχές του λιτού ρομαντικού νεοκλασικισμού, φέρει μέχρι σήμερα την επιγραφή ίδρυσης του (1904) στο αέτωμα της στέγης. Στο ισόγειο ωστόσο λειτουργούσε πάντοτε καφενείο.

Ο χώρος ήταν στενός, επαρκούσε όμως για τη στέγαση της αξιόλογης βιβλιοθήκης, και τις συναθροίσεις των μελών. Για τις χοροεσπερίδες, τις μουσικοφιλολογικές βραδιές, τις χορωδιακές συναυλίες, τις πολυάριθμες θεατρικές παραστάσεις και τις άλλες εκδηλώσεις επιστημονικού, πολιτικού και κοινωνικού περιέχομένου που οργάνωνε το Αναγνωστήριο και στη συνέχεια η Λέσχη, χρησιμοποιούσαν τις αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου που ήταν πιο ευρύχωρες. Κατά τη γερμανική κατοχή η Λέσχη διαλύθηκε και η βιβλιοθήκη της μεταφέρθηκε στο Δημοτικό Σχολείο.

Για τις πολιτιστικές δραστηριότητες του Αναγνωστηρίου και της Λέσχης Μανταμάδου «η Πρόοδος» ο Γιάννης Κουβδής αναφέρει: «... Κάθε χρόνο ο Σύλλογος μια ή δυό φορές ανέβαζε και ένα θεατρικό έργο. Και τις απόκριες έδινε και μια χοροεσπερίδα. Επίσης έκανε τα Χριστούγεννα τα κάλαντα με χορωδία του Συλλόγου και ερασιτέχνας, μουσικούς, βιολί, μαντολίνα και κλαρίνα. [...] Όταν όμως (το 1917) ιδρύθηκε και ο Σύλλογος Κων και Δίδων «η Ομόνοια», για να μπορεί και ο Σύλλογος των γυναικών να ανεβάζει θεατρικά έργα, ζητούσε αγόρια από το Σύλλογο των ανδρών και εκείνες έδιναν κορίτσια για να παίξουν θέατρο οι άνδρες. Ο μεν σύλλογος «Λέσχη Πρόοδος» είχε σαν μέρα γιορτής του Συλλόγου την πρώτη Κυριακή της Σαρακοστής της Ορθοδοξίας οπότε κάθε χρόνο έδινε μια θεατρική παράσταση. Ο σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων είχε σαν γιορτή την Κυριακή του Θωμά που έδινε και αυτός μια θεατρική παράσταση. Τότε σ' εκείνα τα χρόνια, δηλαδή απ' το 1920 περίπου μέχρι το 1952 ήταν πάρα πολλά τα θεατρικά έργα που ανέβαζε ο Μανταμάδος...».

(Γιάννης Κουβδής, στο Γιώργος Παρασκευαΐδης, Μανταμάδος Λέσβου, Θεσσαλονίκη 1987, σ. 365-366)

Η Λέσχη των ανδρών «Πρόοδος» διαλύθηκε ως σωματείο την μεταπολεμική περίοδο, ενώ μέχρι σήμερα εξακολουθεί να λειτουργεί με πλούσια δραστηριότητα η Λέσχη των γυναικών «Ομόνοια».

 

Το Αναγνωστήριο Πλωμαρίου «Βενιαμίν ο Λέσβιος» ιδρύθηκε στην κωμόπολη την εποχή της μεγάλης οικονομικής και εμπορικής ακμής της, το 1878, και είναι από τα παλαιότερα της Λέσβου. Τα μέλη του Αναγνωστηρίου που συνέβαλαν στην ίδρυση και στη λειτουργία του προέρχονταν κυρίως από την αστική τάξη των εμπόρων και των επαγγελματιών του Πλωμαρίου. Αρχικά νοικιάστηκε το παλιό καφενείο «Καφεταρία», που ήταν χτισμένο στην πλατεία της αγοράς, για να στεγάσει το Αναγνωστήριο και το έτος της ίδρυσης του καθορίστηκε η ετήσια συνδρομή των μελών σε 3 μετζήτια.

Ο χώρος όπου στεγαζόταν παλιά το Αναγνωστήριο Πλωμαρίου "Βενιαμίν ο Λέσβιος" και στη συνέχεια το Λαογραφικό Μουσείο Πλωμαρίου, στον όροφο, πάνω από το καφενείο του "Κουλουμέρη". Σήμερα γίνεται η αναστήλωση του κτιρίου.Το Αναγνωστήριο στεγάστηκε στην «Καφεταρία» μέχρι το 1882, οπότε ο Παναγιώτης Μανωλέλης, Πλωμαρίτης που είχε εγκατασταθεί στο Αδραμύττι της Μικράς Ασίας, προσέφερε το χρηματικό ποσό που ήταν απαραίτητο για το χτίσιμο ιδιόκτητου κτιρίου, με τον όρο να χρησιμοποιείται πάντοτε για την στέγαση του σωματείου. Το κτίριο αυτό, στην πλατεία της αγοράς, στέγαζε μέχρι πρόσφατα το Λαογραφικό Μουσείο του Πλωμαρίου, ενώ σήμερα γίνονται σ' αυτό έργα αναστήλωσης.

Το Αναγνωστήριο Πλωμαρίου είχε σημαντική και πολυποίκιλη δραστηριότητα, ιδιαίτερα μέχρι την εποχή της απελευθέρωσης της Λέσβου, το 1912. Διέθετε Φιλόπτωχο τμήμα, νηπιαγωγείο, πλουσιότατη βιβλιοθήκη, ενώ πολύ σημαντική και αξιόλογη ήταν η πολιτιστική, θεατρική και εκδοτική του δράση. Μέχρι το 1912 το Αναγνωστήριο είχε προχωρήσει στην έκδοση τοπικού χαρτονομίσματος, τυπικά μεν για εκκλησιαστικούς σκοπούς, στην ουσία όμως για να διευκολύνει το εμπόριο και τις συναλλαγές, που δυσχεραίνονταν από την αστάθεια και την πολυπλοκότητα του οθωμανικού νομισματικού συστήματος. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η εθνική δράση του Σωματείου, που παραχώρησε μεγάλα ποσά από την περιουσία του για την ενίσχυση του Εθνικού Στόλου, πριν ακόμα από την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912.

Η θεατρική του δραστηριότητα ήταν περιώνυμη στη Λέσβο και το θεατρικό του τμήμα ανέβασε πολυάριθμες παραστάσεις με έργα ελλήνων και ευρωπαίων θεατρικών συγγραφέων.

Το Αναγνωστήριο Πλωμαρίου είχε καθιερώσει ως ετήσια επέτειο των εγκαινίων του την Παρασκευή της Διακαινησίμου, κατά την οποία διοργάνωνε αθλητικούς αγώνες και λεμβοδρομίες. Ο πανηγυρικός αυτός εορτασμός συγκέντρωνε το ενδιαφέρον των Πλωμαριτών και των Λεσβίων γενικότερα και αναγνωριζόταν ως μία από τις μεγαλύτερες τοπικές εορτές τον 19ο αιώνα.

Το 1961 το Αναγνωστήριο διαλύθηκε ως σωματείο, ενώ ως Αναγνωστήριο συγχωνεύτηκε με την προϋπάρχουσα Λέσχη Πλωμαρίου. Η Λέσχη Πλωμαρίου «Βενιαμίν ο Λέσβιος», συνεχίζει μέχρι σήμερα να διαθέτει μία πολύ αξιόλογη βιβλιοθήκη και να ασκεί πολιτιστική και εκδοτική δραστηριότητα. Στεγάζεται σε μια ευρύχωρη αίθουσα στον όροφο ενός κτιρίου στην πλατεία της αγοράς του Πλωμαρίου, με θέα προς τη θάλασσα και προς το δρόμο της αγοράς, πάνω από το παραδοσιακό καφενείο «του Αυτουσμή».

Αριστερά το καφενείο "Αθανασιάδειον" και δεξιά το καφενείο του "Αυτουσμή" στο Πλωμάρι. Στον όροφο, πάνω από το καφενείο του "Αυτουσμή" στεγάζεται η Λέσχη Πλωμαρίου "Βενιαμίν ο Λέσβιος". Άποψη από την κεντρική πλατεία στην προκυμαία Πλωμαρίου.

Η Λέσχη Πλωμαρίου "Βενιαμίν ο Λέσβιος" στην κεντρική πλατεία του Πλωμαρίου το 1998.