Κοινωνική Οικονομία

"Τι είναι η Κοινωνική Οικονομία - Ένας Ορισμός"

Του Δρ. Ιωάννη Νασιούλα

Διδάκτωρα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστήμιου Αιγαίου

Εισαγωγή

Υπήρχε και υπάρχει ένα πεδίο οικονομικά σημαντικών δραστηριοτήτων όπου το δημόσιο και το ιδιωτικό αλληλοσυμπληρώνονται για το καλό των ανθρώπων και την κοινωνική πρόοδο. Συλλογικοί θεσμοί, ιδιωτικοί στη φύση και δημόσιοι στους σκοπούς τους, επιδιώκουν όχι πρώτιστα τη μεγιστοποίηση του οικονομικού κέρδους, αλλά σκοπούς συλλογικούς, κοινωνικούς και κοινωφελείς. Αυτό το πεδίο είναι η Κοινωνική Οικονομία και συνδυάζει τα καλύτερα στοιχεία της Δημόσιας και της Ιδιωτικής Οικονομίας.

Σημασία

Εθελοντισμός, Κοινωνική Ευαισθησία, Ελαστικότητα, Καινοτομία. Αυτά είναι τα στοιχεία που διακινούνται στην Κοινωνική Οικονομία. Η αυτοοργάνωση των πολιτών σε ενώσεις, συλλόγους, σωματεία, ιδρύματα, συνεταιρισμούς, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, θεσμούς της κοινωνίας των πολιτών και κοινά ταμεία είναι μια έκφραση του κοινωνικού κεφαλαίου. Αυτό το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να δημιουργηθεί, να αναπτυχθεί και να κυκλοφορήσει αν το επιτρέπει το θεσμικό περιβάλλον. Μάλιστα μπορεί να ανταγωνιστεί το οικονομικό κεφάλαιο των συνηθισμένων επιχειρήσεων, γιατί οι οργανισμοί της Κοινωνικής Οικονομίας εμφανίζονται, λειτουργούν και επιβιώνουν σε περιβάλλοντα και ειδικεύσεις όπου οι κρατικοί και οι κερδοσκοπικοί οργανισμοί αποτυγχάνουν.

Οφείλουμε να δραστηριοποιηθούμε ώστε η Κοινωνική Οικονομία να αναπτυχθεί στη χώρα μας. Το παρελθόν της στην Ελλάδα είναι σημαντικό με προεξάρχουσα την ιστορία των αθλητικών σωματείων, των ιδρυμάτων και των συνεταιρισμών. Νέες μορφές οργανισμών της Κοινωνικής Οικονομίας συνεχώς δημιουργούνται. Η δική μας ευθύνη είναι να εργαστούμε από το υστέρημα του χρόνου μας, ώστε οι μη-κερδοσκοπικοί και οι μη-προσανατολισμένοι στο κέρδος θεσμοί να πρωταγωνιστήσουν στην ελληνική κοινωνία και οικονομία.

Η δημόσια σφαίρα στην Ελλάδα είναι κατακερματισμένη. Έχει κατακλυστεί από μικρά και μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα των ατόμων και των συντεχνιών. Αυτά αναπαράγονται μέσα από το κράτος και τους κομματικοπολιτικούς θεσμούς. Η λύση στο διαρθρωτικό πρόβλημα της Ελλάδος είναι ο εκδημοκρατισμός της δημόσιας σφαίρας. Η άρθρωση μιας ζωτικής Κοινωνικής Οικονομίας είναι η φυσική του έκφραση.

Ορισμός Εργασίας για την Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα

Την Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα αποτελούν ανεξάρτητοι, μη αναγκαστικοί, τυπικά συγκροτημένοι οργανισμοί, που λειτουργούν με πρωταρχικό σκοπό την εξυπηρέτηση των μελών τους, καθώς και την προαγωγή συλλογικών σκοπών και α) που δραστηριοποιούνται στον τομέα της αγοράς, δεν έχουν κυρίαρχο το χαρακτήρα της κεφαλαιοκρατικής επιχείρησης και όπου τα μέλη τους διαθέτουν έκαστο και μια ψήφο, β) δραστηριοποιούνται στο μη αγοραίο τομέα και δε διανέμουν κέρδη.

Συζήτηση

Έχουμε να κάνουμε με ανεξάρτητους οργανισμούς, που σημαίνει πως κάθε απόφαση για τη λειτουργία τους καθορίζεται από τους ίδιους, χωρίς καμία εξωτερική παρέμβαση της κυβέρνησης, οργάνων της διοίκησης ή ιδιωτών, άμεσα ή μέσω αντιπροσώπων στις διοικήσεις τους. Αυτή η βασική πρόνοια μπορεί να συμβιβάζεται με την παρουσία κυβερνητικών αξιωματούχων στα διοικητικά συμβούλια των οργανισμών, αρκεί να μην αποτελούν την πλειοψηφία και να μην εξασκούν καθοριστική εξουσία επί των αποφάσεων (βλέπε σχετικά: UN, 2003, 19).

Πρόκειται για μη αναγκαστικούς οργανισμούς, που σημαίνει πως όποιος επιθυμεί εντάσσεται και όσοι δεν επιθυμούν απέχουν. Η συμμετοχή των μελών δεν επιβάλλεται από νόμο του κράτους.

Πρόκειται για τυπικά συγκροτημένους οργανισμούς. Αυτή η πρόνοια αναφέρεται σε συλλογικότητες και νομικά πρόσωπα. Οι συλλογικότητες οφείλουν να έχουν ένα σημαντικό βαθμό σταθερών οργανωτικών ορίων και λειτουργιών και ερείσματα σε νόμους ή κανονιστικά πλαίσια που να προβλέπουν τη συγκρότηση και λειτουργία τους (σχετικά, βλέπε: UN, 2003, 18). Πιο αυστηρά συγκροτημένοι, αναλαμβάνουν τη μορφή νομικού προσώπου. Στην ελληνική έννομη τάξη, προβλέπονται δύο είδη νομικών προσώπων. Σύμφωνα με τον ελληνικό Αστικό Κώδικα (ΑΚ 61), διακρίνουμε ανάμεσα σε νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου. "Το νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου έχει ως αποστολή του την εκπλήρωση σκοπών που απορρέουν από τις αρμοδιότητες του κράτους. Είναι δηλαδή κατά κανόνα φορέας δημόσιας εξουσίας, την οποία ασκεί κατ ανάθεση από το κράτος. Αντίθετα, το νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου ιδρύεται και λειτουργεί κατά βάση για να εξυπηρετήσει ιδιωτικούς σκοπούς, δηλαδή τους σκοπούς εκείνους που έχουν προσδιορίσει οι ιδρυτές του και διέπεται από τους κανόνες του ιδιωτικού δικαίου" (Λαδάς, 2007, 478). Στην πράξη, το νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου συνιστάται με ουσιαστικό νόμο, ενώ το νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου στηρίζεται στην ιδιωτική πράξη, με τη μορφή συστατικής ή ιδρυτικής πράξης.

Αφετέρου, τα νομικά πρόσωπα αντιδιαστέλλονται προς τα φυσικά. «Νομικό Πρόσωπο είναι η ένωση προσώπων για την επιδίωξη ορισμένου σκοπού, ή το σύνολο περιουσίας για την εξυπηρέτηση ορισμένου σκοπού, που καθίσταται αυτοτελές υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ύστερα από την τήρηση των υποχρεώσεων που αναγράφει ο νόμος» (Λαδάς, 2007, 470). Η ελληνική ιδιαιτερότητα είναι πως υπάρχουν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, που υποβάλλονται σε κανόνες του ιδιωτικού δικαίου. Ταυτόχρονα υπάρχουν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, που υποβάλλονται σε κανόνες του δημοσίου4 . Πρόκειται για νομικά πρόσωπα μικτής φύσης. Αμφότερα αποκλείονται από την Κοινωνική Οικονομία.

Ένα κριτήριο κάνει λόγο για πρωταρχικό στόχο την εξυπηρέτηση των μελών και την κοινωνική συνεισφορά των προκειμένων οργανισμών της Κοινωνικής Οικονομίας. Το κριτήριο αυτό αναφέρεται στη συμπεριφορά που έχει ένας συγκεκριμένος οικονομικός παράγοντας, από αυτούς που μπορούν να λογίζονται στη σφαίρα της Κοινωνικής Οικονομίας. Υπονοεί πως υπάρχουν οικονομικοί παράγοντες, οι οποίοι έχουν τις τυπικές προϋποθέσεις, ώστε να λογίζονται στη σφαίρα της Κοινωνικής Οικονομίας, αλλά υπολείπονται της βασικής αναγκαίας προϋπόθεσης, που είναι η πρωταρχικότητα στην εξυπηρέτηση των μελών τους και η κοινωνική συνεισφορά.

Για οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στην αγορά, δηλαδή που προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες σε οικονομικά σημαντικές τιμές, η όποια διανομή πλεονασμάτων δε πρέπει να αναλογεί στο επενδεδυμένο κεφάλαιο εκάστου εκ των μελών, αλλά στην ψήφο τους (βλέπε: CIRIEC, 2006).

Για οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στο μη αγοραίο τομέα, δηλαδή που προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες σε οικονομικά μη-σημαντικές τιμές, δεν επιτρέπεται η διανομή κερδών ή οποιουδήποτε άλλου οικονομικού πλεονάσματος σε όσους τους ίδρυσαν, τους διοικούν ή τους χρηματοδοτούν.

Σύμφωνα με τον ορισμό που προτείνουμε, φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας δε μπορεί να ανήκουν στους κατά ΕΣΟΛ 1995 τομείς S.13 "Δημόσιος Τομέας" και S.14 "Νοικοκυριά". Στο Δημόσιο Τομέα δε μπορούν να ανήκουν φορείς, που να λογίζονται ως μέλη της Κοινωνικής Οικονομίας, αφού δεν πληρείται ο όρος της ιδιωτικότητας και της ανεξαρτησίας από δημόσιες αρχές. Στον Τομέα S.14 "Νοικοκυριά" δε μπορούν να ανήκουν φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας, αφού εκεί δε περιλαμβάνονται Νομικά Πρόσωπα και συλλογικότητες, αλλά μόνον Φυσικά.

Στο τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας στην Ελλάδα, μπορούν να ανήκουν οργανισμοί που υπάγονται στους κατά ΕΣΟΛ 1995 Θεσμικούς Τομείς S.11 - Μη Χρηματοδοτικές Εταιρείες, S.12 - Χρηματοδοτικές Εταιρείες, S.15 - Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισμοί που εξυπηρετούν Νοικοκυριά.

Πηγή:

Νασιούλας Ι. (2010). Η Κοινωνική Οικονομία της Ελλάδος και το κοινωνικό της κεφάλαιο. Μια συνολική θεσμική και εθνικολογιστική καταγραφή. Εκδόσεις Ορθός Λόγος. σ. 177-179

Βρείτε το στο: http://www.orthos-logos.gr/1101.html